De termen rekeningrijden of kilometerheffing komen zo nu en dan weer in het nieuws; aan aandacht geen gebrek. Als je kijkt naar de afgelopen twintig jaar zijn deze woorden maar liefst 1.092 keer gebruikt in de koppen van Nederlandse dagbladen.

Wat is rekeningrijden?

Rekeningrijden is een verzamelnaam voor maatregelen die het gebruik van de auto belasten in plaats van enkel het bezit. In het huidige systeem betalen automobilisten namelijk motorrijtuigenbelasting. Behalve een eerlijkere verdeling zou het ook de files en de uitstoot van CO2 moeten oplossen. Het plan om kilometerheffingen in te voeren stamt al uit de jaren ‘90. Destijds werd voorgesteld om wegen rond de steden tot tolwegen om te toveren.

Rekeningrijden kan - naast extra tolwegen - in meerdere vormen worden toegepast. Verreweg de populairste variant is de vlaktaks. Deze belasting gaat uit van een gelijke prijs voor elke gereden kilometer. De spitsheffing laat automobilisten meer betalen in de spits dan buiten de spits. Als er een ecotaks wordt ingevoerd, dan moeten vervuilers meer betalen dan automobilisten van schonere auto's.

Het zijn allemaal plannen die claimen het fileprobleem op te lossen en de CO2-uitstoot te reduceren. Tot nog toe zijn deze heffingen geen van allen ten uitvoer gebracht. Maar de kans dat we gaan rekeningrijden, wordt steeds groter door een breder draagvlak onder de Nederlandse bevolking, positief advies vanuit de industrie en het slinkende taboe bij de VVD dankzij de opkomst van elektrisch rijden.

Wat kost rekeningrijden?

Een makkelijke vraag met helaas een moeilijk en geen eenduidig antwoord, zegt Erik Verhoef, vervoerseconoom en hoofd van de afdeling Ruimtelijke Economie aan de Vrije Universiteit. "Het hangt er van af welke technologie je daar voor gaat gebruiken. Het kan met GPS-kastjes. Of je wordt geregistreerd als je onder een poortje door rijdt, door middel van kentekenherkenning", zegt Verhoef.

Ook hangt de de prijs af van het soort rekeningrijden die de politiek invoert. Als je een vlaktaks of een spitsheffing (tijd- en plaatsafhankelijk) invoert, dan heeft dat andere gevolgen voor de kosten. Verhoef vindt 'vanuit de economie gezien' een vorm van spitsheffing verreweg het beste idee. "Die vlaktaks en ecotaks kun je al op een fatsoenlijke manier binnen krijgen, namelijk via accijnsinkomsten aan de benzinepomp. Automobilisten die elektrisch rijden, kun je via de elektriciteitsrekening belasten."

De spitsheffing is volgens Verhoef het beste alternatief, omdat uit voorbeelden in het buitenland naar voren komen dat de filedruk drastisch afneemt. Ook kun je gerichter belasten; daar waar de problemen het grootst zijn. "De belangrijkste problemen in verkeer en vervoer zijn gevarieerd over tijd en ruimte. Die wil je op een goede manier in de prijzen tot uitdrukking brengen. Als je kijkt naar de spitsheffing die ze in Stockholm hebben ingevoerd, dan zie je dat de kosten daar behoorlijk meevallen. En de kosten die ze hebben, kunnen ze makkelijk van de opbrengsten van de heffing betalen", zegt Verhoef.

Hoe werkt rekeningrijden?

Er zijn meerdere voorbeelden hoe een spitsheffing in de praktijk kan werken. De eerste oplossing is door middel van GPS-systemen vanuit de auto. "Als je auto's continu in de gaten wil houden met GPS, dan is dat ook het duurste systeem. Bovendien levert dat privacyproblemen op."

De andere oplossing is dat je de afstand tussen twee poortjes berekent. Bij die tolpoortjes wordt je kenteken geregistreerd, waarna je aan het einde van de maand een factuur op de deurmat krijgt.

Er zijn dus meerdere manieren waarop spitsheffing kan werken. Welk systeem uiteindelijk wordt ingevoerd, wordt vanuit de politiek bepaald.

Met welke politieke partijen wordt rekeningrijden geassocieerd?

De VVD wordt het vaakst van alle partijen met rekeningrijden geassocieerd, blijkt uit de Google-zoekopdrachten. Dat is ook niet zo vreemd: De VVD, al jarenlang de grootste partij van Nederland, heeft de plannen voor de invoer van rekeningrijden tot nu toe tegengehouden.

Tot vorige week. Nadat het Deltaplan 2030 werd gepresenteerd, bleek dat Klaas Dijkhoff (fractievoorzitter van de VVD) 'open staat voor nieuwe ideeën'.

De VVD zet de deur op een kiertje, maar hoe zit het met de automobilisten zelf? In het onderzoek van I&O Research in opdracht van de Volkskrant staat dat Nederland voorstander is van betalen voor gebruik, op voorwaarde dat het openbaar vervoer goedkoper wordt.

Daarnaast blijkt uit buitenlandse voorbeelden dat het draagvlak voor rekeningrijden breder wordt nadat het is ingevoerd.

Dat heeft te maken met een aantal mechanismen zegt Verhoef. "Belangrijk is dat mensen zien dat het daadwerkelijk effect heeft. Want als je het op een goede manier doet, wordt de doorstroom van verkeer beter. Ook zijn mensen vaak geneigd om tegen verandering te zijn. Op het moment dat de spitsheffing wordt ingevoerd, raak je er aan gewend en zakt dat verzet. Dus geen reden om te verwachten dat het in Nederland anders zou gaan."

Illustratie door Wendy van der Waal