Het is hartje campagnetijd, en dus halen politici weer slimme trucs uit de kast om kiezers te overtuigen – of soms zelfs te misleiden. Zo wordt er gebruik gemaakt van drogredenen: argumenten die de waarheid van een standpunt slechts schijnbaar onderbouwen. Daardoor kun je overtuigd raken van een politiek standpunt, terwijl de onderbouwing niet klopt. In dit artikel leggen we uit waarom het gebruik van deze drogredenen problematisch is, waarom vooral populistische partijen hier gebruik van maken én hoe je ze herkent.
Drogredenen zijn onjuiste argumenten die een standpunt lijken te onderbouwen, maar dat niét doen. Bijvoorbeeld wanneer iemand stelt dat roken niet ongezond is, omdat zijn rokende oma 90 is geworden. Deze trucjes hebben effect. “Onze hersenen nemen graag de makkelijkste route als het over ingewikkelde materie gaat”, vertelt expert overtuigingskracht Thomas van Neerbos.
Zwart óf wit?
Ook politici maken gebruik van veel verschillende drogredenen, vooral tijdens de verkiezingscampagne. Zoals een vals dilemma. Hiermee wordt gedaan alsof er maar twee opties zijn. De ene optie is wat de politicus graag wil, en de andere optie is vaak iets absurds. Het wordt daarom ook wel de niet-zwart-dus-wit-drogreden genoemd.
Een voorbeeld van deze drogreden is de afbeelding die PVV-lijsttrekker Geert Wilders recent op sociale media plaatste, waar twee halve gezichten werden getoond. Links was een jonge, blonde vrouw te zien, en rechts een norse, gerimpelde vrouw met hoofddoek. Eronder schreef Wilders: "Aan U de keuze op 29/10". De afbeelding suggereert dat de kiezer móét kiezen tussen twee uitersten. Daarmee voedt Wilders het wij-zij-denken: stem PVV voor een samenleving zoals links, of kies een linkse partij voor een samenleving zoals rechts.
Bekijk hieronder onze video over valse dilemma's, de tekst gaat verder onder de video:
Deze drogreden speelt in op de behoefte van onze hersenen aan overzicht. Indelingen helpen hierbij. Zwart of wit, arm of rijk, jong of oud. Dat is overzichtelijk, maar ook misleidend. Want de wereld is niet te vatten in twee kampen. Er bestaat meer dan alleen links en rechts. Het overgrote deel zit ertussenin.
Op de man af
Een andere drogreden is de ad hominem: het argument op de man, en niet op de inhoud. Als je je tegenstander niet kan pakken op de inhoud van diens verhaal, dan val je diegene persoonlijk aan. In een recent debat riep Rob Jetten bijvoorbeeld tegen Geert Wilders: "U bent de grootste toetsenbordridder van het land!". En Jimmy Dijk noemde JA21-lijsttrekker Joost Eerdmans “niet te vertrouwen” tijdens een debat over de gaswinning in Groningen. Soms trappen we hierin omdat ons brein over het algemeen lui is en snel een oordeel wil vellen. Wanneer we een persoon, of in dit geval een partij, niet vertrouwen, keuren we al snel hun volledige verhaal af.
Populisme
Hoewel drogredenen in alle politieke richtingen voorkomen, vallen ze binnen de populistische retoriek het meest op. “Populisten redeneren per definitie iets korter door de bocht omdat ze zoeken naar grote tegenstellingen en grote uitspraken”, vertelt expert overtuigingskracht Van Neerbos. Daar vult communicatiewetenschapper Michael Hameleers op aan dat populisme zich kenmerkt door een simpele uitleg en het aanwijzen van een schuldige, zoals: ‘de arbeiders zijn goed en onschuldig en de elite is corrupt en slecht’. Drogredenen worden hiermee vaak ingezet: zo wordt het bewijs verdraaid zodat het past bij het idee van ‘goed tegen fout’ en ‘arbeiders tegen elite’.”
“Het is een redenatie die vooral voorkomt bij de rechts-populistische partijen”, vertelt Hameleers. “Zij zijn degenen die kwesties simpeler maken dan ze werkelijk zijn en vaak ingaan tegen de gevestigde orde waaronder ook de media en wetenschap vallen. Ze doen alsof alles zwart of wit is: goed of fout, wij versus zij. Ze delen de wereld op in twee groepen." En feiten? Die interpreteren ze op verschillende manieren. Hameleers: “Rechts-populistische politici gebruiken de waarheid en feiten flexibel, zodat die past bij hun eigen verhaal.”
"Individuele ervaringen - die aansluiten bij het populistische gedachtegoed van politici - worden gebruikt als ‘bewijs’ voor landelijke ontwikkelingen. Hameleers geeft een voorbeeld: “Als mensen zich onveilig voelen en negatieve ervaringen hebben met immigranten of asielzoekers, trekken politici daaruit de conclusie dat die groep het probleem is, en pleiten ze voor een volledige stop op immigratie als oplossing.” Wat ‘het land’ denkt of zegt (‘wij hebben het zelf gezien’ of ‘het is gewoon zo’) wordt belangrijker gevonden dan de feiten van experts.
Alles over één kam scheren
Bij het thema migratie worden er veel drogredenen gebruikt. Politici die hierover een standpunt innemen gebruiken onder andere de drogreden overhaaste generalisatie. Dit is wanneer men een conclusie trekt, op basis van maar één of enkele voorbeelden. Je scheert eigenlijk alles over één kam. Voormalig minister voor asiel en migratie- Marjolein Faber maakte hier gebruik van tijdens een interview bij Pauw & De Wit, waar ze asielzoekers de schuld geeft van de huizencrisis.
Marjolein Faber: “Ik was de eerste minister die met twee asielwetten - voor het kerstreces - bij de Raad van State kwam. Die asielwetten gaan écht verandering inzetten”. Dat is volgens haar van groot belang, want, zegt ze: “Heel Nederland snakt naar een ander beleid en naar verandering’. Volgens Faber kan Nederland het niet meer dragen, want: “Er zijn geen huizen.”
Wijzen op onjuistheden
Jeroen Pauw grijpt in en zegt: “Ik moet u onderbreken wanneer ik dingen hoor die niet kloppen”. Faber kijkt verbaasd en stelt: “Klopt het dan niet dat er geen huizen zijn?” “Jawel, maar,” zegt Pauw, “je kunt geen lineaire correlatie maken tussen het aantal asielzoekers en wel of geen huizen. Je kunt een groep niet de schuld geven voor iets wat al jarenlang misgaat.”
Presentator Jeroen Pauw wijst Marjolein Faber in dit gesprek op onjuistheden. Toch ligt die verantwoordelijkheid volgens Van Neerbos niet alleen bij journalisten. Ook de kiezer moet zich bewust zijn van de drogredenen die politici inzetten. “We moeten ons realiseren dat het moeilijk is om drogredenen meteen te herkennen. Iedereen houdt van mooie verhalen, van slogans en vindt het lekker als iets rijmt. Kiezers moeten zich ook zelf realiseren dat dit trucjes zijn."
‘Logisch, maar niet altijd de waarheid’
Hoe intelligent je ook bent, onze hersenen zijn makkelijker te verleiden door charmante of grappige uitspraken dan door complexe cijfers. “Maar dat betekent niet dat je op die persoon moet stemmen”, benadrukt Van Neerboos. Wees dus alert: een uitspraak kan logisch klinken, maar dat betekent niet automatisch dat het de waarheid is.
Dit artikel is tot stand gekomen in het kader van onze tiktok-serie 'politieke trucjes', waarin we uitleggen welke methoden politici gebruiken om jou te overtuigen in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
