‘Het is typisch dat we een zorgverzekering wel voor iedereen verplichten, maar een arbeidsongeschiktheidsverzekering niet,’ zegt Koen Caminada, hoogleraar empirische analyse van sociale en fiscale regelgeving van de universiteit Leiden. ‘Nu er geen verplichting is, kunnen verzekeraars ook mensen weigeren. Er is nu een gebrek aan solidariteit.'
Caminada is stellig: ‘Ik heb altijd gezegd: ‘Tot een bepaald minimum moet je het verplicht stellen.’ Hoezo vinden we wel dat iedereen, zelfs miljonairs, een zorgverzekering moeten afsluiten? Dat vinden we blijkbaar heel belangrijk. Terwijl, voor pensioenen en een arbeidsongeschiktheidsverzekering doen we het niet. Zo blaast het systeem zichzelf op. Want we hebben het collectief nodig om deze verzekeringen betaalbaar te maken.’
Beschermen
Volgens Caminada is het hard nodig dat er ingegrepen wordt. ‘We hebben inmiddels 1,3 miljoen zelfstandigen. Dat is zo gegroeid. We hebben het laten gebeuren. Dit is voor een groot deel een groep mensen die goedkopere arbeid levert dan mensen die in loondienst zijn. Ze kunnen een lager uurloon vragen juist omdat ze geen pensioen opbouwen of geen arbeidsongeschiktheidsverzekering hebben. De vraag is: moeten we dat willen als maatschappij? Of moeten we deze mensen ook beschermen? Zij hebben ook een gezin bijvoorbeeld. Als iemand arbeidsongeschikt raakt en niet verzekerd is, kan dat ook een uitwerking hebben op diens kinderen, omdat ze in de armoede raken. Ik kom veel schrijnende gevallen tegen. We denken nu dat het een individueel probleem is, maar het raakt ons uiteindelijk allemaal.’
We leggen de vraag ook voor aan Monique Kremer, bijzonder hoogleraar actief burgerschap. ‘Zelfstandigen verplichten een verzekering af te sluiten in de vrije markt vind ik onverstandig, want dat is kostbaar en daarin is geen aandacht voor re-integratie. Als je het vanuit de overheid organiseert, zou je het op verschillende manieren kunnen doen. Je kan een speciaal fonds voor zzp’ers oprichten, zoals in Duitsland waar kunstenaars en publicisten een fonds hebben voor pensioen en arbeidsongeschiktheid. Of je kan zzp’ers mee laten doen met de bestaande collectieve verzekering voor iedereen. Je kan ook als overheid garant staan voor de broodfondsen (ongeveer 18 duizend zelfstandig ondernemers zijn aangesloten bij een broodfonds, red.) Nu ligt alles bij het individu. Daar maken we ons zorgen over. Wat als iemand een burn-out krijgt of kanker? Die kans is aanwezig. Armoedeproblemen onder zelfstandigen zijn nu al groot. Ze durven minder te investeren in de lange-termijn. Scholing is soms een probleem. En zelfs als mensen een verzekering hebben, wie zorgt dan voor re-integratie? Probleem is ook dat de ‘goeie zzp’ers’, dus degenen die minder risico’s lopen en prima verdienen, niet meedoen aan het verzekeren. Dat is jammer voor het collectief. Hoe meer mensen zich verzekeren, hoe goedkoper het wordt.’
Moeite met verplichting
Er zijn ook deskundigen die enigszins sceptisch staan tegenover verplichten. Zoals senior econoom Leontine Treur van de Rabobank. ‘Stel je voor dat je een huisvrouw bent en je wilt voor twee dagen in de week als zelfstandige een webshop beginnen. Dan weet ik niet of je zo iemand moet verplichten om een dure verzekering af te sluiten. Ik heb moeite met de verplichting, ook omdat de populatie zo divers is. Maar ik besef me ook dat er iets moet veranderen. Eigenlijk wil je het standaard maken, zodat mensen meer automatisch zo’n verzekering afsluiten. Dat zou je bijvoorbeeld kunnen doen door alleen zelfstandigenaftrek te geven aan zzp’ers die een arbeidsongeschiktheidsverzekering afsluiten. Dat is tenslotte waarvoor de fiscale voordelen voor zelfstandigen ooit voor bedoeld waren: omdat ze zelf een verzekering en pensioen moeten betalen.’
Basisverzekering voor iedereen
Econoom Philip de Jong van onderzoeks- en adviesbureau APE is voor een volksverzekering. ‘Een soort basisverzekering voor iedereen, want collectiviteit is belangrijk. Bij werknemers kan dat aangevuld worden tot het niveau van nu en zelfstandigen kunnen zichzelf aanvullend verzekeren. Zo’n model hadden we tot 1998, namelijk de AAW (Algemene arbeidsongeschiktheidswet).’ Als het aan hoogleraar sociale zekerheidsrecht Gijsbert Vonk ligt, komt er weer zo’n soort verzekering. ‘Je ziet wat er gebeurt als je het aan de markt overlaat: een groot deel van de zelfstandigen loopt nu onverzekerd rond. Sociale zekerheid is niet gebaseerd op keuzevrijheid maar om zwakkeren te beschermen. In de jaren negentig was het in de mode om alles aan de markt over te laten. Maar we zijn van origine een verzorgingsstaat wat begon in 1901 met de ongevallenwet (verzekering tegen de financiële gevolgen van een bedrijfsongeval, red.). We moeten solidair zijn met elkaar.’
Extreme maatregel
Pierre Koning, buitengewoon hoogleraar arbeidseconomie, vindt verplichten ‘een paardenmiddel’. ‘Zo’n extreme maatregel is misschien wel nodig, want als je het aan de markt overlaat gaat het niet gebeuren. Hoewel het totale aantal zelfstandigen dat echt risico loopt alleen de groep is die de inkomensschok niet kan opvangen door partners, een vermogen of andere regelingen. Uit een CPB-studie blijkt het dan om een kwart van de zzp’ers te gaan. Verzekeraars kijken vooral naar de risico’s, dus die zullen bij zelfstandigen met een hoog risico ook een hoge premie vragen. Alleen als je het verplicht maakt, ‘pak’ je een hele grote groep. Sommigen zitten daar niet op te wachten. Je organiseert solidariteit tussen die mensen en mensen met hogere risico’s. Ik vind verplichting daarom vooral een politieke keuze.’
We leggen de vraag ook nog neer bij het Verbond van Verzekeraars. Directeur Harold Herbert vindt dat het in eerste instantie aan de zelfstandigen zelf is of ze een verzekering willen. ‘Vervolgens is het een politieke keuze. Wat voor koers wil je varen? Dat is de vraag. Als het verplicht wordt, vinden wij het wel belangrijk dat binnen die verplichting genoeg keuzevrijheid overblijft. Dus dat je als zelfstandige zelf mag bepalen hoe lang de wachttijd is (eigen risicotermijn waarin de verzekeraar nog niet uitkeert, red.), voor hoe lang je minimaal uitgekeerd wil worden, of je verzekerd wil worden voor je beroep of voor een minimuminkomen, enzovoorts.’
Verplicht oriënteren
Het is een actuele discussie. Deze week nog stelde Centraal Beheer Achmea dat startende ondernemers zich verplicht moeten oriënteren op arbeidsongeschiktheid. De verzekeraar vindt dat verzekeraars, banken, onafhankelijke adviseurs en andere aanbieders standaard de startende ondernemers duidelijk moeten informeren over de risico’s en mogelijkheden omtrent arbeidsongeschiktheid. Momenteel buigt de Commissie Borstlap zich namens het Ministerie van Sociale Zaken over de huidige trends in de arbeidsmarkt en daarbij kijkt ze ook specifiek naar de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor zelfstandigen.
