De Nederlander Hans Leijtens staat nu 2 jaar aan het hoofd van Frontex, het Europese agentschap dat grenswachten in lidstaten ondersteunt aan de buitengrenzen. De organisatie wordt nauwlettend gevolgd door Europarlementariër Tineke Strik (Europese Groenen). Ze is niet overtuigd van Leijtens strategie die ervoor moet zorgen dat lidstaten de mensenrechten respecteren bij het bewaken van de grens, vertelt ze tegen Pointer. "De sfeer van straffeloosheid heeft er zeker toe geleid dat steeds meer landen aan de buitengrenzen push-back-praktijken hebben overgenomen."
Pointer sprak Strik in het kader van de samenwerking met het journalistieke onderzoekscollectief Balkan Investigative Reporting Network (BIRN). We onderzochten wat er bij Frontex is veranderd sinds Hans Leijtens aantrad en welk effect dat heeft voor migranten. Daarvoor bezochten we het grensgebied van Bulgarije, hadden we inzage in interne documenten en spraken we met betrokkenen, waaronder Europarlementariër Strik.
Twee jaar Hans Leijtens aan de top van deze Europese organisatie voor grensbewaking. Wat vindt u van de bereikte resultaten?
Strik: “Hij trof natuurlijk een vreselijke situatie aan. De vorige directeur Fabrice Leggeri speelde, dat is bewezen, onder één hoedje met de Griekse autoriteiten en verdonkeremaandde informatie over de mensenrechtenschendingen. Daarna heeft Leijtens wel weer ruimte gegeven aan mensen om vrijuit te praten en kritiek te uiten.”
“Maar goed, we zijn nu 2 jaar verder en in die periode heb ik hem vaak gevraagd hoe het staat met de situatie in Griekenland? Misschien een beetje een vervelende vraag inmiddels, maar ik blijf hem stellen. Ik merk dat ik steeds een beetje omfloerste, administratieve antwoorden krijg, dat hij in een proces zit met de Griekse autoriteiten. Kijk, Frontex financiert veel voor de Grieken. Eigenlijk alle schepen en al het materiaal in de gezamenlijke operatie wordt betaald door Frontex, en dus door de EU. En daar heeft Frontex iets belangrijks in handen om druk uit te oefenen op Griekenland.”
Maar Leijtens zegt nu dat hij de druk opvoert. Is hij er dan niet al mee bezig?
“Ik zie nog niet welke eisen hij dan stelt. Het gaat er uiteindelijk om dat we verbeteringen zien aan de grens, op zee en aan land. Dat die push-backs op een gegeven moment stoppen. Ik zie daar eerlijk gezegd nog geen enkel teken van.”
Wat voor signaal geeft het toelaten van dit soort schendingen onder het toeziend oog van Frontex?
"Die sfeer van straffeloosheid heeft er zeker toe geleid dat steeds meer landen aan de buitengrenzen die praktijken hebben overgenomen. Bulgarije is daar een goed voorbeeld van, ook daar vinden veel pushbacks plaats. In de Bulgaarse bergen wordt veel geweld gebruikt, worden mensen achtergelaten en vinden daar zelfs de dood. Ook kinderen, dat wordt door verschillende organisaties uitgebreid gedocumenteerd. En toch gaat het door. Terwijl Frontex daar natuurlijk sinds afgelopen jaar volop met veel capaciteit aanwezig is.
Over Bulgarije zegt topman Leijtens: ‘Ze zijn bereidwillig, maar de cultuur is heel anders. Als ik meteen met mijn vuist op tafel sla, ben ik mijn troefkaart kwijt’.
"Uiteindelijk gaat het erom wat er op de grond verandert. Volgens mij heb je alleen maar iets aan goede samenwerking met de leidinggevenden als die daarin iets teweegbrengen.
Ik zie eerlijk gezegd nog niet dat de druk wordt opgevoerd.
En die troefkaart, daar bedoelt hij natuurlijk mee dat hij de Frontex-activiteiten in een land moet opschorten als de organisatie betrokken raakt bij mensenrechtenschendingen. Dat staat in artikel 46 van de Frontex-verordening. Ik vind dat hij het te veel ziet als een mógelijkheid die hij heeft, maar zo is het niet geformuleerd en ook niet bedoeld. Het is een verplíchting, die bedoeld is om te voorkomen dat Frontex in zo'n moeras terechtkomt en medeplichtig wordt aan mensenrechtenschendingen.”
Speelt hier ook politieke druk? In wat voor politieke omgeving opereert Leijtens?
“Een hele sensitieve politieke omgeving natuurlijk, en daar moet hij zich in zien te navigeren. Hij wordt aangestuurd door de Management Board, waar alle lidstaten in zitten, inclusief Griekenland, Bulgarije en veel andere landen die zich schuldig maken aan push-backs. En die willen natuurlijk vooral dat ze ondersteuning krijgen bij die grenscontroles. En dat ze kunnen zeggen ‘kijk eens, wij opereren binnen het Europese kader’.”
“De Europese Commissie, de hoeder van de Europese verdragen, zit ook in die Management Board. Nou, daar geeft de commissie Griekenland en andere landen alle ruimte, door niet te handhaven en weg te kijken. Dus ja, er is druk op Frontex om dat spelletje mee te spelen. Om niet de boel te verpesten door een groot punt te gaan maken van die mensenrechten.”
Strik wijst erop dat Polen heeft besloten om de toegang tot asiel op te schorten. De regering in Warschau stelt dat Belarus mensen de grens over stuurt als een hybride oorlogsmethode, om Polen te ‘destabliseren’. De Commissie lijkt dit goed te vinden, omdat er een uitzonderlijke situatie zou zijn aan de grens met Belarus. “Dus het is een kwestie van tijd voordat de Griekse premier Mitsotakis hetzelfde argument gaat hanteren", voorziet Strik.
Wat kunnen we van de Europese Raad verwachten?
“Weinig waar het gaat om het respecteren van de mensenrechten van asielzoekers. Kijk, de regeringsleiders hebben natuurlijk sterk aangedrongen op het afsluiten van dat asiel- en migratiepact dat vorig jaar mei is aangenomen. Daarin zit gelukkig nog wel de mogelijkheid om een asielverzoek in te dienen, maar tegelijkertijd blijven ze ontzettend pushen op ‘grenzen dicht’.”
U zit in een nieuwe parlementaire werkgroep die toezicht houdt op Frontex en Schengen, het paspoortloze gebied in Europa. Wat merkt u daar van veranderde politieke verhoudingen?
“Die groep hebben we opgezet naar aanleiding van allerlei journalistiek onderzoek waarin de rol van Frontex werd belicht in Griekenland. In de vorige termijn heeft dat eigenlijk best goed gewerkt, zo'n groep die streng toezicht houdt. We kregen ook veel informatie van buiten door middel van hoorzittingen met derden, journalisten en organisaties. Maar ik merk nu na de verkiezingen van vorig jaar dat we een andere meerderheid hebben. Extreemrechts heeft gewonnen en de Europese Volkspartij is (onder andere met de christendemocraten) heel groot geworden. Daardoor hebben we vanuit de progressieve hoek meer moeite om invloed uit te oefenen op wie we daar spreken, welke onderwerpen we daar agenderen en welke documenten we krijgen.”
We kunnen van de Europese Raad weinig verwachten waar het gaat om het respecteren van de mensenrechten van asielzoekers
“Griekenland heeft veel politieke vrienden in het parlement, in de Raad en de Commissie. Die zien het cruciale belang van Griekenland bij het tegenhouden van migranten. En Mitsotakis is ook onderdeel van de christendemocraten.”
Maar is het dan echt zo dat ‘de familie’ in Europa ‘het neefje’ in Griekenland uit de wind houdt?
“Ja, dat was ook zo met Orban in Hongarije. Zolang Orban nog onderdeel was van de EVP, lukte het het Europees Parlement absoluut niet om resoluties over hem aan te nemen. Pas op het moment dat hij eruit was werd gestuurd, kon opeens alles. Zo werkt het.”
“En de Noordelijke landen kijken maar al te graag weg van die push-backs. Ze durven die grens- landen helemaal niet aan te spreken, want dan zal de eerste reactie zal zijn: ‘Nemen jullie ze dan maar.’ Dat is de troefkaart die Griekenland heeft.”
Europa is ooit ontstaan als waardengemeenschap. Moeten we nu constateren dat wat Europa bindt nu niet meer het respect van mensenrechten is, maar de wil om de grenzen dicht te houden?
“Ja, dat is een hele pijnlijke constatering, maar ik denk wel dat ‘ie juist is. We zien de waarde van de EU nog wel waar het gaat over de Europese burgers. Maar waar het gaat over niet-Europeanen, mensen die hier bijvoorbeeld een veilig heenkomen zoeken, kan de EU niet volhouden dat ze het recht op bescherming ook voor hen voorop zetten. Absoluut niet.”
“Door deze richting uit te gaan, zetten we als EU uiteindelijk de bijl aan de wortel van onze waardengemeenschap. Want hoe je mensen van búiten de Europese Unie behandelt die bescherming zoeken, hangt samen met het hooghouden van de waarden voor Éuropese burgers. Iedereen kan zien dat wij met twee maten meten en dat maakt ons steeds ongeloofwaardiger.”
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
