Op een regenachtige zomerdag in juni 2024 glijdt het Russische onderzoeksschip Sibiryakov stilletjes door de grijze wateren van de Noordzee. Officieel doet het schip bodemonderzoek en verzamelt het meteorologische data. Maar in werkelijkheid speelt het een veel gevaarlijker spel, blijkt uit een gesprek met een voormalig bemanningslid dat voor de invasie in Oekraïne enkele maanden op het schip werkte.

Onder de dekmantel van wetenschap voert de Sibiryakov geheime operaties uit voor de Russische marine in de Oost- en Noordzee. Eén van de vermoedelijke doelen: onze kritieke infrastructuur in kaart brengen, zoals aardgasleidingen en windmolenparken.

“In het geval van een oorlog willen we weten waar het ligt”, vertelt het voormalig bemanningslid van de Sibiryakov, die om veiligheidsredenen anoniem wil blijven. “Als je het vernietigt, ben je in het voordeel. Dus ja, één van de directe functies van een onderzoeksschip is de zeebodem onderzoeken en informatie verstrekken aan het leger.”

Pointer is samen met internationale journalisten van acht mediabedrijven een onderzoek gestart naar Russische spionage op zee. De Sibiryakov valt daarin op. Het schip werd gedetecteerd in de buurt van de Nord Stream-pijpleidingen, in de maanden voor ze in september 2022 explodeerden. Een jaar later bleek het herhaaldelijk over de BalticConnector te hebben gevaren, enkele weken voordat de gaspijpleiding kapot werd getrokken door een Chinees-Russisch containerschip.

Hard bewijs voor sabotage en medeplichtigheid van de Sibiryakov ontbreekt in beide zaken. Maar het vaargedrag van het Russische onderzoeksschip roept vragen op.

Route Sibiryakov

Gewapende militairen

Zo ook in juni 2024, als het langzaam door de Oostzee vaart en via het Skagerrak (de zee tussen Noorwegen en Denemarken) kort de Noordzee op gaat. Ter hoogte van het Deense Ringkøbing blijft het schip plotseling hangen en keert vervolgens haastig weer terug naar Sint-Petersburg. Deed het onderweg onderzoek naar een nieuwe Israëlische onderzeeër nabij Kiel? Verzamelde het stiekem inlichtingen tijdens de Baltops NAVO-oefening op zee? Of was het geïnteresseerd in de Europipe, een gasleiding tussen Noorwegen en Duitsland?

Wat de ware missie van de Sibiryakov ook was, één ding is duidelijk: het schip week af van zijn route, voer tergend langzaam, en had gewapende militairen aan boord. Collega’s van de Duitse omroep NDR filmden het schip met een drone terwijl het door het Kattegat (de zeestraat tussen Denemarken en Zweden) voer en ontdekten op de beelden drie militairen aan boord. Allen gewapend.

Militair op de Sibiryakov

‘Krachtige radar’

De Sibiryakov is in slechte conditie, vertelt onze bron, die zelf als zeeman op het schip werkte. “Om eerlijk te zijn is de technische staat van het schip verschrikkelijk. Het mag daarom niet verder dan de Noordzee varen.” Maar dat betekent volgens hem niet dat het schip niet kan worden ingezet om inlichtingen te verzamelen voor de Russische strijdkrachten.

“Het heeft bijvoorbeeld een overdreven krachtige radar. Een militaire radar voor het in kaart brengen van de kust. En het heeft sonar. Niet het meest sterke of geavanceerde systeem, maar het kan gemakkelijk overweg met een diepte van zo’n 300, 400 meter. Het is ongelooflijk wat deze apparatuur allemaal kan scannen: oude schepen, onderzeese kabels, pijpleidingen. Dit alles wordt tot in detail vastgelegd. Als we het over de Nord Stream hebben, waar de explosie plaatsvond, die buizen liggen op ongeveer 100 meter diepte. Dat kan dit schip dus gemakkelijk in kaart brengen.”

Kabels op de zeebodem van de Noordzee zijn helemaal een makkelijk doelwit, vertelt hij. “Een kabel of pijpleiding van een potentiële vijand moet natuurlijk kunnen worden gemolesteerd. Als je zo’n kabel of leiding kapot kunt maken in oorlogstijd, vernietig je de energievoorziening van je potentiële vijand. En dat levert een strategisch voordeel op.”

Sibiryakov

Specialisten

Het onderzoeksschip wordt vaak ingezet om nieuwe of gerepareerde onderzeeërs te testen, vertelt het oud-bemanningslid. “Het vergezelt onderzeeërs om hun stealth-kenmerken, communicatiesystemen en navigatiekwaliteiten te controleren. De onderzeeër gaat dan naar het diepste punt in de Oostzee en de Sibiryakov probeert het te vinden. Het is een soort verstoppertje op militair niveau.”

Sibiryakov

Russische spionageschepen bij beschadigde Balticconnector

Russische spionageschepen hebben zich verdacht opgehouden bij de Balticconnector, een belangrijke aardgasleiding.

Rusland bespioneert systematisch onze wateren

Rusland bespioneert systematisch onze wateren

Russische onderzoeksschepen met aan boord gewapende militairen bespioneren systematisch onze onderwater infrastructuur.

De technieken die het schip daarbij gebruikt kan het natuurlijk ook inzetten om onderzeeërs van andere landen op te sporen. Af en toe stappen voor dat doel specialisten aan boord, vertelt het voormalig bemanningslid. “Het zijn marineofficieren die kort aan boord komen als we op zee zijn. Ze nemen bijzondere apparatuur mee, maar wat dat precies is weet ik niet. Als je het aan ze vraagt, zeggen ze dat dat je niets aan gaat. Het is niet nodig om dat te weten, zeggen ze. Het is geavanceerde technologie die ons in staat stelt om onderzeeërs op grote afstand te detecteren. Maar hoe het werkt, dat weet ik niet.”

Spetsnaz

Spetsnaz

Eenzelfde ervaring had hij toen hij op een ander onderzoeksschip werkte, waarvan we de naam niet kunnen publiceren om zijn identiteit te beschermen. Het schip kreeg van het Russische ministerie van Defensie de opdracht om bouwmaterialen en machines te leveren bij de mond van de Jenisej-rivier. Maar in plaats van dat de reguliere bemanning de vracht zou beheren, kwamen er specialisten van het ministerie van Defensie aan boord die zich over de kisten zouden ontfermen.

“De commandanten op de brug van het schip vermoedden daarom dat het ging om wapens. “Weer rakketten”, zeiden ze.” Dat vermoeden werd aangewakkerd toen er voorbereidingen werden getroffen op het schip om leden van een Spetsnaz-team (de Russische special forces) onder te brengen. “Niemand was daar blij mee, want ze gedroegen zich agressief tegen de bemanning. Ze vielen ons lastig, sloegen ons, waren dronken. Klagen is nutteloos. Niemand aan boord kan iets doen tegen een groep dronken, gewapende mannen.”

Wapens zijn gewoonlijk niet aan boord van onderzoeksschepen, vertelt hij. “Er is een wapenopslagruimte en die is altijd gesloten. Er staat een stempel op dat je er niet mag komen. Iedereen beweert dat hij leeg is, maar of dat klopt weet ik niet. Er zijn wel kleine wapens aan boord, maar geen grote dingen. Geen torpedo's of kanonnen.”

Kapitein Sibiriyakov

Onbetrouwbaar

Het voormalig bemanningslid schetst een weinig fraai beeld van de Sibiryakov: slecht onderhoud, onderbetaalde bemanningsleden, dronken commandanten en soldaten. Toch is het schip wel in staat om kritieke infrastructuur op de zeebodem in kaart te brengen. Maar kan het die ook saboteren?

Nee, denkt hij. “Daar heeft het de capaciteit niet voor. Er zijn ook geen faciliteiten voor duikers aan boord. Het schip is niet betrouwbaar genoeg voor zulke serieuze operaties”, legt hij uit. “Maar het kan wel samenwerken met andere schepen, zoals sleepboten. Die hebben wel duikfaciliteiten aan boord, of apparatuur voor onderwateroperaties. En vlakbij de locatie van de Nord Stream-explosies is naast de Sibiryakov ook een sleepboot gespot.”

Russian Spy Ships is een onderzoeksproject van journalisten van Pointer (KRO-NCRV), NDR, WDR en SZ (Duitsland), VRT (België), NRK (Noorwegen), Yle (Finland) en ERR (Estland). In samenwerking met SVT (Zweden), BBC (VK), Marineschepen.nl, Vake.ai, Marinetraffic.com en Dossier Center.

Het onderzoeksteam van Russian Spy Ships heeft het verhaal van het voormalig bemanningslid van de Sibiryakov zoveel mogelijk nagetrokken door bewijsmateriaal te verifiëren en de locatiegegevens van het schip na te trekken. Daarmee konden we vaststellen dat hij op de Sibiryakov en andere Russische onderzoeksschepen heeft gewerkt en in welke periode. Deze details laten we uit de publicatie om zijn identiteit te beschermen. De beschreven situaties aan boord van het schip kunnen echter niet worden gecheckt.

Kijk hieronder onze tv-uitzending over Russische spionageschepen terug:

Afbeelding Pointer uitzending Russische schepen
26 min 3 s

Zwaarbewapende militairen van het Russische leger varen door onze wateren. Aan boord van onderzoeksschepen, die zich stiekem bezighouden met spionage en mogelijk sabotage in de Noordzee en Oostzee, houden ze de NAVO-landen goed in de gaten. Pointer start een internationaal onderzoek en ontdekt dat de Russen dichterbij zijn dan we denken.

Oproep: Heb je tips voor ons onderzoek naar Russische spionageschepen?

Ben je regelmatig op zee te vinden? Maak je foto's van schepen? Of weet je anderszins meer over de aanwezigheid van Russische schepen op de Noordzee? Dan komen we graag met je in contact.

Deel jouw ervaring
Documentatie uploaden
CAPTCHA
Deze vraag is om te controleren dat u een mens bent, om geautomatiseerde invoer (spam) te voorkomen.

Bedankt, je tip is verstuurd

Wat gebeurt er nu met mijn tip?

Bedankt dat je de tijd hebt genomen om het tipformulier in te vullen. Je tip is verstuurd naar de redacteur van het onderzoek. Wij publiceren niets met naam en toenaam zonder contact met je op te nemen. Soms krijgen we zoveel tips binnen dat het ons helaas niet lukt om iedereen een persoonlijke reactie te sturen. We vragen je begrip hiervoor. 

Benieuwd naar de impact van eerdere tips?

Van kamervragen tot petities en maatschappelijk debat: samen met jou pakken we systemisch falen en onrecht aan. Benieuwd naar de impact van eerdere onderzoeken en ingezonden tips? Bekijk dan nu ons track record.

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.

Makers

Samen komen we verder

Ons onderzoek begint bij jou. Heb jij een tip of ervaring die je met ons wil delen? Laat het ons weten!

Heb jij een tip of ervaring die je met ons wil delen? Laat het ons weten!

Documentatie uploaden
CAPTCHA
Deze vraag is om te controleren dat u een mens bent, om geautomatiseerde invoer (spam) te voorkomen.

Bedankt, je tip is verstuurd

Wat gebeurt er nu met mijn tip?

Bedankt dat je de tijd hebt genomen om het tipformulier in te vullen. Je tip is verstuurd naar de redacteur van het onderzoek. Wij publiceren niets met naam en toenaam zonder contact met je op te nemen. Soms krijgen we zoveel tips binnen dat het ons helaas niet lukt om iedereen een persoonlijke reactie te sturen. We vragen je begrip hiervoor. 

Benieuwd naar de impact van eerdere tips?

Van kamervragen tot petities en maatschappelijk debat: samen met jou pakken we systemisch falen en onrecht aan. Benieuwd naar de impact van eerdere onderzoeken en ingezonden tips? Bekijk dan nu ons track record.