Op de keukentafel liggen stapels papieren: beschikkingen van rechters, onderzoeken van de Raad voor de Kinderbescherming, verslagen en e-mails van de jeugdbescherming. Die dikke stapels dossiers – vaak dozen vol – geven het tragische beeld weer van ouders die in een complexe scheiding liggen. “Dit is een beetje onze geschiedenis van de afgelopen jaren. Het is een heel pakket. En dan ontbreekt er nog veel.”

Marcel heeft een 9-jarige dochter en heeft al jaren een conflict met zijn ex-vrouw. Afspraken over de omgang met zijn dochter worden niet nageleefd en er zijn verschillen van mening over de opvoeding. Na de scheiding komt het gezin bij jeugdbescherming terecht, omdat gevreesd wordt dat de ruzie ook voor spanningen bij hun dochter zorgt. “Ik kwam er met mijn ex gewoon niet uit. Ik was bang om mijn dochter kwijt te raken.”

Verhalen als die van Marcel en zijn ex zijn geen uitzondering. Naar schatting speelt bij 60 tot 70 procent van gezinnen die bij jeugdbescherming onder toezicht staan een vechtscheiding een rol. De familierechter spreekt deze ondertoezichtstelling (OTS) uit, waarna een gezinsvoogd wordt aangewezen. Die moet voor een situatie zorgen, waarin een kind veilig kan opgroeien.

Ook het gezin van Marcel wordt vanwege het hoogoplopende conflict onder toezicht geplaatst. Volgens Marcel is daar de ellende pas echt goed begonnen. “Het levert helemaal niks op. We zijn nu van hulptraject naar hulptraject gestuurd in de hoop dat de communicatie met mijn ex beter wordt. Maar nog steeds worden afspraken niet nageleefd. We zijn met jeugdbescherming in een moeras beland. En dat duurt nu al 4 jaar.”

“We herkennen dit soort problemen met complexe scheidingen”, zegt Cora Bakker, gedragswetenschapper bij Jeugdbescherming West. “Het zijn veeleisende zaken. Ouders dienen vaak klachten in of sturen lange mails om voor hun rechten op te komen. Het is een strijd tussen ouders waar je soms als jeugdbeschermer in dreigt te worden meegezogen.”

Jeugdbescherming kan ouders een schriftelijke aanwijzing geven om ze te dwingen om mee te werken. Ook zijn er trajecten die ervoor moeten zorgen dat de situatie tussen ouders verbetert. Maar de praktijk is weerbarstig. “Als ouders echt niet mee willen werken, houdt het vaak op. We vragen ons af of je die OTS wel jaar in jaar uit moet verlengen als de situatie niet verbetert.”

Prijskaartje

Aan de aanpak van complexe scheidingen zit een prijskaartje. Zo ontvangt jeugdbescherming voor een OTS tussen de 9.500 en 11.000 euro per kind per jaar, meldt Jeugdzorg Nederland. En van de 11.000 jaarlijkse ondertoezichtstelling speelt in zeven- tot achtduizend ots’en een complexe scheiding een rol, blijkt uit de Kostenanalyse complexe scheidingen van het ministerie van Justitie en Veiligheid. Daarmee komen de kosten van alleen al de ondertoezichtstelling op minimaal 66,5 en maximaal 88 miljoen euro uit.

Het zijn de gemeenten die uiteindelijk voor deze kosten opdraaien. Sinds de decentralisatie van de jeugdzorg in 2015 zijn gemeenten financieel verantwoordelijk voor jeugdzorg. Die decentralisatie was ingegeven door de gedachte dat gemeenten dichter bij de gezinnen stonden en zorg op maat konden leveren. Dit zou schelen in de kosten en versnippering van hulp tegengaan.

“De gedachte is mooi”, zegt Lavinja Sleeuwenhoek, wethouder jeugdzorg in de gemeente Krimpenerwaard. “Maar het is een enorme opgave. We komen nu structureel tekort en vrezen dat dit ten koste gaat van andere voorzieningen.” De gemeente Krimpenerwaard schreef vorig jaar een brandbrief naar Den Haag en kreeg daarbij steun van ruim honderd gemeenten.

Wat het precieze kosten van complexe scheidingen voor de gemeente zijn is volgens de wethouder moeilijk te zeggen, omdat het niet precies wordt bijgehouden. Toch heeft ook in haar regio 70 procent van de zaken bij jeugdbescherming te maken met een vechtscheiding.

Eenmaal in het systeem gezogen, komen ouders en kinderen er maar moeilijk uit, blijkt uit een onderzoek van adviesbureau AEF, dat op verzoek van de gemeentekoepel VNG en het rijk is uitgevoerd. Een beeld dat wethouder Sleeuwenhoek maar al te goed kent. “Dat zien we in onze gemeente ook. Kinderen en ouders blijven bij jeugdzorg hangen. Er volgt traject op traject. Een opeenstapeling van trajecten, die de gemeente moet betalen.”

Vechtende ouders

Gemeenten betalen dus de rekeningen voor hulp aan vechtscheidingen zonder daar veel zeggenschap over te hebben. “Wij bepalen niet of de rechter wel of geen OTS mag opleggen”, zegt Leon Meijer, wethouder Jeugdzorg en Financiën van de gemeente Ede. “We betalen alleen de rekening.” Meijer zit met drie andere wethouders in een commissie die onderzoekt hoe gemeenten de extra kosten van jeugdzorg moeten betalen.

Hij vindt dat vechtende ouders in de toekomst maar zelf een deel van de kosten moeten betalen. “Je krijgt dan van de gemeente één voorziening aangeboden. Als ouders daarna nog blijven vechten met elkaar om de kinderen, dan mag je zelf ook een bijdrage leveren aan de kosten die dat met zich meebrengt. Dit gevecht levert kinderen schade op en kost de gemeenschap geld.”

Maar wat is de rol van de jeugdbescherming in het ‘vasthouden’ van deze gezinnen? Op kritische websites over jeugdzorg duikt regelmatig de term ‘verdienmodel’ op. De jeugdzorgketen zou aan de vechtscheidingen verdienen door ouders zoveel mogelijk in het systeem te houden. Astrid Rotering, bestuurslid van Jeugdzorg Nederland ontkent:” Welnee, eerder het tegendeel. Als ik dat tarief plat sla, komt het bij dit soort ingewikkelde scheidingen neer op zo’n honderd uur werk per jaar. Verdienen doen we er niet aan, zeker niet als we twee jeugdbeschermers op zo’n zaak zetten.’

“Een verdienmodel misschien niet”, zegt wethouder Sleeuwenhoek. “Maar het is een bedrijf en er werken mensen. En het is de bedoeling dat dit bedrijf geen verlies draait. Het is ook wel zo dat loslaten van gezinnen niet de sterkste kant is van de jeugdbescherming.”  

Weinig contact

Marcel vreest dat de OTS voor zijn 9-jarige dochter binnenkort weer wordt verlengd. Inmiddels heeft hij ook het dossier van zijn dochter bij jeugdbescherming opgevraagd. “We hebben nauwelijks contact met onze gezinsvoogd. Op mails wordt niet gereageerd. Dan wil ik toch wel graag weten wat ze voor dat geld allemaal precies doen.”

Uit de declaraties die hij bij de gemeente opvroeg, blijkt dat de jeugdbescherming zo’n 10.000 euro per jaar voor zijn dochter krijgt. De aanvraag van het dossier bij jeugdbescherming heeft slechts een klein mapje opgeleverd tussen de stapels papier. “Meer is het niet. Dat verbaast me dan toch wel. En het einde bij jeugdbescherming is nog niet in zicht. Eigenlijk weet ik ook niet waar het einde is. Ik durf dat niet meer te zeggen.”

Pointer over de miljoenen die gemeenten in de aanpak van vechtscheidingen steken, zondag 19:00 uur op NPO Radio 1.