Zo ook bij Cocky Kok. In juni vorig jaar begon de valwind in Leersum met een soort rivier in de lucht, vertelt ze. Cocky probeerde onder de trap in veiligheid te komen maar daar stonden allemaal spullen, dus dat lukte niet goed. Ondertussen zag ze acht bomen op haar huis vallen en ze wist niet of haar partner in veiligheid was. “Ik was in shock en ben dat dagen, eigenlijk weken geweest’. Nu, na 1,5 jaar is ze het nog steeds aan het verwerken.

Peter Siegmund is klimaatexpert bij het KNMI en vertelt ons hoe natuurgeweld kan toenemen door klimaatverandering: “De aarde warmt op en dat vergroot de kans op natuurgeweld. Hagelstenen zo groot als tennisballen ontstaan door verticale winden. Hoe langer een waterdruppel op en neer gaat, hoe groter de hagelsteen wordt. Een valwind zoals in Leersum, stort als het ware uit de wolken en rukt alles in één baan uit de grond. Het duurt vaak maar heel even maar kan verwoestende gevolgen hebben”.

Luister naar de uitzending van Joga Brouwers:

Je kan het gewoon niet begrijpen

“Ik zat op de bank”, vertelt Edith Hazelzet uit Leersum, “en opeens gingen alle zonneweringen op en neer in de geleiders en ik zag hoe de bomen naar de grond bogen en weer terugveerden. Dus ik riep tegen mijn kinderen: weg bij het raam! En dan zie je even later alle bomen omliggen en je kunt het gewoon niet begrijpen”. Leersum verloor 8000 bomen door de valwind en het dorp ziet er aangrijpend anders uit.

Het Verbond van Verzekeraars heeft een klimaatschademonitor waaruit blijkt dat de totale schade van 18 juni 2021 in de lijst staat met grootste weerschades. De valwind in Leersum zorgde die dag voor 10 miljoen euro aan particuliere schade. In Someren, waar Twan Engelen woont, zorgde de giga-hagelbui op 23 juni 2016 voor 53 miljoen euro aan particuliere schade en 264 miljoen zakelijke schade.

Toen Twan Engelen 2 dagen na de hagelbui door de straat reed, sprak de burgemeester hem aan. Of hij ook schade had? Ja, zei Twan, ongeveer een miljoen euro. “O ho”, zei de burgemeester. Twan: “Dat zinnetje draag ik mee tot in mijn dood. Ik dacht, vriend, je hebt helemaal niet in de gaten welk leed er is in je eigen straat”.

Wat gebeurt er bij een ramp?

Als er een crisis plaatsvindt, zijn er verschillende stappen die worden gevolgd. Bij een ramp is de meldkamer de eerste die een signaal krijgt. Daar wordt meteen besloten welke ‘kleuren’ naar het incident toegaan. Rood is de brandweer, blauw de politie, de gemeente is oranje en de zorg is wit. Afhankelijk van het incident of de ramp wordt er bepaald of er alleen diensten ingezet worden of dat er meer aan de hand is en er ‘opgeschaald’ moet worden.

De Officier van Dienst (OVD) bekijkt op de plaats van het incident wat er precies aan de hand is, hij of zij adviseert operationeel niveau. Op tactisch niveau is dat de Algemeen Commandant (AC). Zij schatten samen in of opschaling nodig is en of er een Regionaal Operationeel Team (ROT) gevormd moet worden. Als er ook bestuurlijke beslissingen nodig zijn, waarvoor de burgemeester verantwoordelijk is, dan komt er ook een Regionaal Beleids Team (RBT) waarbij alle experts aanschuiven.

Geen noodtoestand in Someren

Terug naar Someren. Twan Engelen had bij de hagelbui in 2016 verwacht dat de gemeente de noodsituatie had uitgeroepen. Want, dacht hij, dan zijn er overal draaiboeken voor en had er tenminste iemand hulp geboden. De brandweer was als eerste ter plaatse. In Someren werd de noodtoestand niet afgekondigd en er is ook niet opgeschaald. Omdat er geen doden of gewonden waren, heeft voornamelijk de brandweer ervoor gezorgd dat het dorp weer begaanbaar was. Toen zat hun taak erop en gingen ze weg.

Hoe gaat het met je?

Tot zover het geregel. Maar is er ook oog voor psychische ondersteuning van de mensen die de natuurramp hebben meegemaakt? De OVD en de AC doen als eerste de inschatting van de noodzaak om ook Psychosociale Hulp (PSH) in te schakelen. Daarover adviseren zij de Directeur Publieke Gezondheid (DPG) en die beslist definitief.

De DPG is ook directeur van de gemeentelijke gezondheidsdienst (GGD) en kan meteen een Psychosociaal team in zetten. Als na het incident de crisisorganisatie wordt ‘afgeschaald’, is de gemeente verder verantwoordelijk voor de nafase. De DPG besluit of PSH daar onderdeel van uitmaakt.

“Ik had teams van een organisatie als slachtofferhulp op straat verwacht”, zegt Edith Hazelzet uit Leersum. “Herkenbaar, want het dorp was in een soort collectieve shock”. Er waren mensen waarvan het huis onbewoonbaar verklaard werd, die moesten ander onderdak. Iedereen had gedoe met verzekeringen, contra-experts en werklui. En er zijn mensen nog steeds arbeidsongeschikt.

In Leersum was de Stichting Salvage meteen actief. Dat iseen organisatie die gedupeerden na een storm helpt met bijvoorbeeld gebroken ruiten dichttimmeren of ramptoeristen weren door regelaars uit andere delen van de provincie te vragen. Ook hielp het sociale netwerk uit Leersum mensen met het opruimen van de chaos. De burgemeester van Utrechtse Heuvelrug, waar Leersum onder valt, Frits Naafs, had geen advies van het ROT gekregen en besloot zelf de in het dorp bestaande organisaties in te zetten voor verschillende soorten hulp aan inwoners. Psychosociale hulp hoorde daar niet bij, maar had wel een plek verdiend, zegt Naafs achteraf.

Extra crisisbeheersingsexpert

Het college van burgemeesters en wethouders heeft na de afgelopen jaren met crises als Covid, Oekraïne, het energieprobleem en de valwind vastgesteld dat Leersum kwetsbaar is. Ook voor de verhoogde kans op extreme droogte en het risico op bosbranden. In Leersum wordt het college van B&W daarom nu uitgebreid met een fulltime crisisbeheersingsexpert.

Beter laat dan nooit

In Someren bleek na een paar weken dat de schade na de verwoestende hagelbui zo groot was, dat de burgemeesters van de vier getroffen gemeenten alsnog een projectteam hebben opgezet. De DPG was daar ook bij. Als eerste is er een telefoonnummer opengesteld waar mensen allerlei vragen kunnen stellen. Het team zorgde ervoor dat mensen geholpen werden met het opruimen van asbest dat van schuurtjes was gehageld. En om de psychosociale hulp te coördineren werd het lokale netwerk, huisartsen en maatschappelijk werk ingeschakeld. De communicatie verliep via een gemeentelijke website.

Burgemeesters van andere gemeenten die te maken hebben gehad met natuurgeweld vinden de opschaling, zoals in Someren toch nog gebeurde, een nuttige structuur. Je hebt in een beleidsteam altijd de belangrijkste adviseurs aan tafel en kunt in overleg de beste keuzes maken. Afschalen kan altijd.

Edith Hazelzet schrijft een boek over de valwind in Leersum, dat verschijnt op 18 juni 2023.