Dit is deel 2 in een serie artikelen over stalking, lees hier deel 1.

De stalker van Dilan* (52) is een oud-stagiair van haar zorginstelling. Hij is ervan overtuigd dat ze een relatie hebben. Tijdens een gesprek maakt hij een verwarde indruk op Dilan. Ze besluit dat het beter is als hij ergens anders zijn stage afmaakt. Hij pikt dat niet, en begint haar te stalken.

Hij stuurt mails met leugens en vunzige teksten naar haar zakenpartners, familie en vrienden. De verspreide leugens bereiken haar hele netwerk, dat ze jarenlang met zorg heeft opgebouwd. De berichten blijven door haar hoofd spoken, ook ‘s nachts, waardoor ze nauwelijks nog slaapt.

De politie heeft niet genoeg menskracht om Dilan te helpen. ‘Dan sta je met je rug tegen de muur’, vertelt ze. ‘Als de politie je niet helpt, wie dan wel?’ Na een tip van een collega vraagt ze een offerte aan bij recherchebureau Bravo. Die bedraagt 10.000 euro. Omdat ze geen andere optie ziet, besluit Dilan al haar spaargeld te gebruiken en het bureau in te huren.

Privédetective Henk* neemt de zaak op zich. Via een phishingmail achterhaalt hij het IP-adres van de stalker. Ondertussen wordt Dilan benaderd door andere slachtoffers van haar stalker. Henk interviewt die vrouwen en probeert patronen te ontdekken. Gebruikt de stalker dezelfde woorden? Zijn het vergelijkbare berichten? Zo bouwt hij een dik dossier op.

*) Om privacyredenen zijn Dilan en Henk gefingeerde namen. Hun echte namen zijn bij de redactie bekend.

Gestalkt door de privédetective

Achteraf was het een ongemakkelijk moment, bedenkt Manon (30). Het is kerstavond en ze werkt in de bediening van een restaurant. Zoals op alle feestdagen is het rennen geblazen voor het personeel. Ze besteedt daarom niet veel aandacht aan twee gasten, een man en een vrouw, die later op de avond een drankje doen.

Maar eigenlijk is dat vreemd; ze werkt in een duur restaurant, waar de meeste gasten die avond uitgebreid met de hele familie komen dineren. Geen plek om even een biertje te drinken. Als Manon een praatje maakt met de twee gasten, willen ze van alles van haar weten: of het druk is, of ze nog plannen heeft voor die avond.

De ontmoeting zakt weg in haar herinnering. Totdat haar ex een paar weken later beweert altijd te weten waar ze is. Wat een onzin, denkt ze. Totdat ze foto’s ziet van haarzelf in een café. Haar ex stalkt haar al een tijdje en zegt privédetectives te hebben ingehuurd, onder wie het stel uit het restaurant. Hoe kon zoiets gebeuren?

Vernietigend rapport

Toezicht op privédetectives is er nagenoeg niet, blijkt uit een rapport dat de Inspectie van Justitie en Veiligheid in januari 2022 publiceerde. De korpschef van de politie moet controleren of privédetectives zich aan de wet houden, maar dit ‘zo belangrijke toezicht’, zoals in het raport staat, is er volgens het rapport ‘niet of nauwelijks’. De oorzaak: personeelstekorten bij de politie en gebrek aan specialistische kennis, bijvoorbeeld over de privacygedragscode waar detectives zich aan moeten houden.

Door het slechte toezicht werken er ‘cowboys’ in de detective-sector: privédetectives die het niet zo nauw nemen met de regels. Arwi van der Sluijs, secretaris van de Branchevereniging Particuliere Onderzoeksbureaus (BPOB): ‘Er zijn absoluut privédetectives die te makkelijk een vergunning hebben gekregen. En er wordt nauwelijks gecontroleerd of zij zich wel aan de regels houden.’

Een illegale gps-tracker

Een man met een grijze sweater fietst door een donkere straat. In zijn hand heeft hij een witte plastic tas. Door het licht van lantaarnpalen is het gezicht van de man goed zichtbaar. Hij zet zijn fiets op de standaard, en loopt naar een donkergekleurde Volvo. Uit de tas haalt hij een jerrycan en gooit de inhoud over de auto. Even later volgt een knal en een enorme vuurvlam.

De man is de ex-vriend van Bianca (45), zo is te zien op camerabeelden van het SBS-programma Gestalkt. Toen Bianca de relatie verbrak, begon haar ex haar te stalken. Nadat hij haar huis in brand zette, deed ze tevergeefs aangifte bij de politie. ‘Het was vernieling – geen geweldpleging’, verklaart Bianca. ‘Dus kreeg het geen prioriteit.’ Ze kon geen detective betalen omdat haar stalker zich soms wekenlang schuilhield; een privédetective voor zo’n langere periode zou duizenden euro’s kosten. Ze schakelde daarom het programma Gestalkt in.

De detective van het programma plaatste een gps-tracker onder de auto van Bianca’s ex. Daardoor kwam er bewijs dat hij in de buurt was, toen de auto van Bianca’s nieuwe vriend explodeerde.

Inbreuk op privacy

Detectives mogen intensief onderzoek doen naar personen, omdat zij een vergunning hebben, ze mogen meer dan andere burgers. Zonder vergunning zouden ze zich schuldig kunnen maken aan stalking. Tegelijkertijd zijn ze gebonden aan minder strikte regels dan de politie. Voor het plaatsen van een gps-tracker moet de politie bijvoorbeeld van tevoren toestemming vragen aan een officier van justitie, een detective hoeft dat niet.

De methodes van een detective worden pas getoetst indien een rechtszaak volgt, wat lang niet altijd het geval is. In zo’n rechtsgang weegt de rechter het belang van de privacy van de verdachte af tegen het belang van waarheidsvinding. Omdat het laatste vaak zwaarder weegt, neemt de rechter het bewijs doorgaans mee – zelfs als de methode illegaal of buitenproportioneel is, zegt criminoloog Clarissa Meerts van de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘De verdachte kan in zo’n geval ter compensatie voor de privacyschending strafvermindering krijgen.’

Dit gebeurde uiteindelijk ook in de zaak van Bianca. Eerst oordeelde de rechter dat een gps-tracker een te grote inbreuk was op de privacy van haar ex. Hij keurde daarom een deel van het bewijs af. Maar in hoger beroep keurde de rechter het alsnog goed, omdat hij het belang van een veroordeling vooropstelde. De Hoge Raad was het daar mee eens en besloot dat het bewijs mocht worden gebruikt.

Achterdeurmechanisme

Milo Prins, advocaat van de ex van Bianca, vindt het verontrustend dat detectives soepelere regels hebben dan de politie. ‘De realiteit leert dat detectives bewijs niet altijd netjes verzamelen’, zegt de pleitbezorger. Hij wijst op het achterdeurmechanisme: de politie omzeilt haar eigen opsporingsregels door gebruik te maken van bewijs dat privédetectives aanleveren.

Anita Eberson, coördinator Zorg en Veiligheid van de politie-eenheid Limburg, ziet de inzet van privédetectives bij stalkingszaken op zich als een positieve ontwikkeling. ‘Gezien de krappe bezetting bij de politie, is het voor gestalkten fijn dat ze toegang hebben tot een extra hulpmiddel.’ De politie en particuliere bureaus streven volgens Eberson hetzelfde doel na. ‘Als zij een deel van ons werk overnemen, kan de politie tijd in andere zaken stoppen die ook aandacht verdienen.’ Daar voegt ze aan toe dat het ‘natuurlijk wel belangrijk is dat slachtoffers zekerheid hebben dat de onderzoeksbureaus adequaat werken.’

Detectives verbieden om stalkingszaken op te pakken, is volgens criminoloog Meerts geen oplossing, want sommige detectives helpen daadwerkelijk slachtoffers waar de politie onvoldoende soelaas biedt. Wel benadrukt Meerts dat als privédetectives politiewerk overnemen, er goed toezicht moet zijn en de politie bestaande regels echt moet handhaven. ‘Momenteel gebeurt dat beperkt.’

Auteurs: Margot Hoogerwerf, Trudi Janssens en David Kabel.

Deze publicatie is tot stand gekomen met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.