Harm Beertema van de PVV zei in 2021 dat de stijging van het aantal transgender jongeren komt door “sociale besmetting via TikTok, sociale media, scholen en activisten”. Freek Jansen van Forum voor Democratie noemde vorig jaar onder anderen TikTok en Netflix als oorzaak: “De enorme toename van de aanvragen bij transgender klinieken kan alleen verklaard worden door de overweldigende mate waarin kinderen hieraan worden blootgesteld en zelfs opgejuind.” Maar wat klopt daarvan?

Het aantal mensen dat in Nederland transgenderzorg zoekt, neemt de afgelopen jaren toe. Het valt op dat er steeds meer jongeren op een wachtlijst staan. Naar de oorzaak voor die toename wordt nog onderzoek gedaan, maar onderzoekers speculeren dat de toegenomen acceptatie van transgender mensen en verbeterde zorgmogelijkheden ermee te maken hebben.

Tekst loopt door onder video.

Als je niet gelukkig bent met het geslacht waarmee je bent geboren, noemen we dat genderdysforie. Er is geen eenduidige reden voor waarom iemand transgender is. Onderzoeken richten zich vooral op de meest intense vorm van genderdysforie, waarbij iemand om medische hulp vraagt. Daaruit blijkt dat er sprake is van een complexe samenhang van factoren, die te maken heeft met het brein en genen en hormonen, zoals bijvoorbeeld ook het geval is bij homoseksualiteit. Critici wijzen echter ook op de risico’s van het zoeken naar biologische verklaringen.

Wat we wel zeker weten, is dat transgender mensen over het algemeen gelukkiger worden wanneer ze gaan leven naar het gender waarmee ze zich identificeren. Daarbij is het belangrijk op te merken dat pogingen om transgender mensen te “genezen” niet werken, en zelfs gevaarlijk zijn.

Sceptische ouders

Het idee van "sociale besmetting" als het gaat om trans mensen ontstond online in februari 2016. Toen begon het te circuleren op een drietal fora en websites voor ouders van (mogelijke) transgender kinderen, die sceptisch of terughoudend waren over de trans identiteit van hun kind. Het idee achter de term is dat genderdysforie, oftewel het gevoel dat je geboortegeslacht niet overeenkomt met je gender, "besmettelijk" kan zijn. Iemand, vaak gaat het om jongeren, zou dan eerst niet trans zijn, maar beïnvloed raken door bijvoorbeeld trans mensen op social media om zichzelf vervolgens ook als trans te gaan identificeren. Dit is overigens niet nieuw: tientallen jaren geleden leefde ook het idee dat homoseksualiteit “besmettelijk” kon zijn.

Een paper uit 2018 van researcher Lisa Littman gaf een wetenschappelijk klinkende naam aan de theorie van sociale besmetting: rapid onset gender dysphoria (ROGD). Littman beargumenteerde dat er een nieuwe subcategorie van genderdysforie zou zijn, waarbij jongeren door bijvoorbeeld transgender leeftijdsgenoten op social media te zien, zichzelf ook ineens als transgender zouden gaan identificeren. Vooral meisjes met andere psychische problemen zouden er kwetsbaar voor zijn.

Littman's onderzoek was gebaseerd op vragenlijsten die ze afnam bij ouders op de eerdergenoemde fora waar het begrip "sociale besmetting" in verband werd gebracht met trans jongeren. Misschien zie je hem al aankomen: alleen sceptische ouders ondervragen, in plaats van de kinderen zelf, kreeg veel kritiek.

Voor ouders kan het misschien uit het niets komen als hun kind transgender zegt te zijn, terwijl het kind misschien al veel langer iets voelt. Littman vroeg ook aan ouders om een "diagnose" te geven voor de genderdysforie van hun kind, terwijl ze daar geen kwalificaties voor hadden. Het wetenschappelijke tijdschrift PLoS One, waar Littmans paper gepubliceerd werd, kwam met een excuus en een correctie.

Tientallen grote organisaties van psychologen spraken uit dat er geen bewijs is voor de ROGD-term van Littmann, en riepen op te stoppen met het gebruik ervan. In 2022 werd door onderzoekers gekeken of er bewijs was voor het bestaan van ROGD; dat was er niet.

Inperken transzorg

Bij het idee van sociale besmetting hoort ook dat de mensen die zich “ineens” als transgender gaan identificeren dat niet écht zouden zijn. Maar uit een onderzoek uit juli 2022 bleek dat 5 jaar na de sociale transitie 94 procent van de ondervraagde jongeren zich nog steeds identificeerden als transgender en 3,5 procent als niet-binair. Ook zou je denken dat psychologische en medische behandelingen minder effectief zijn voor de groep die niet “echt” trans is en dat zij meer spijt zouden krijgen of vaker hun transitie stopzetten. Toch blijven onderzoeken uitwijzen dat de zorg goed werkt en overwegend positieve effecten heeft (Turban, 2022; Chen et al., 2023). Er is een kleine groep die spijt heeft van hun medische transitie, maar over het algemeen zijn die percentages laag. Een onderzoek dat keek naar 27 studies van geslachtsoperaties bij elkaar kwam bijvoorbeeld uit op ongeveer 1%. (Olson et al., 2022).

Tekst loopt door onder kader.

Het hardnekkige idee van sociale besmetting bij trans jongeren kan grote gevolgen hebben. In de Verenigde Staten is de afgelopen jaren een record aantal wetsvoorstellen om transzorg in te perken ingediend. The Coalition for the Advancement & Application of Psychological Science schreef in 2021 dat veel van de meer dan 100 voorgestelde wetten om de rechten van transgender jongeren op zorg in te perken gebaseerd waren op ongefundeerde claims – waaronder het onderzoek van Littmann – over sociale besmetting.

Er zijn significante correcties en kritieken op de studie van Littmann die benadrukken dat de term ROGD geen klinische ondersteuning heeft. En meerdere latere studies vinden geen bewijs voor sociale besmetting bij trans jongeren en tonen juist de overwegend positieve effecten van transzorg. Toch blijft het idee van sociale besmetting een eigen leven leiden. Niet alleen in de Verenigde Staten, maar zelfs in onze eigen Tweede Kamer.