Een groeiende groep Nederlanders gelooft erin: ‘soeverein’ of ‘autonoom’ worden. Een leven in het teken van autonomie, waarbij je je onttrekt aan de staat en niet langer dezelfde plichten én rechten hebt als andere Nederlandse staatsburgers. Zo ook Melissa, die daar elf jaar later nog altijd de gevolgen van ondervindt.
Melissa (48) woont in Groningen. Ze is 36 wanneer zij haar voormalige echtgenoot ontmoet. Als zij trouwen, heeft haar man nog een schuld van ruim 20.000 euro.
Met de last van deze schulden op hun schouders, komen Melissa en haar ex-man in 2012 in aanraking met de theorie dat je ‘autonoom’ kan worden. Melissa: ‘‘Wij hadden vrienden die zich altijd al afzetten tegen de maatschappij. Ze waren kritisch op de overheid en kwamen gaandeweg in aanraking met mensen die autonoom probeerden te zijn.’’
‘Autonome’ mensen bestrijden het idee dat de overheid macht over hen kan uitoefenen en plaatsen zichzelf daarmee bewust buiten de samenleving. Dit kan onder andere inhouden dat ze weigeren bepaalde belastingen te betalen, omdat ze deze als financiële verplichtingen beschouwen waarmee ze nooit akkoord zijn gegaan. Andere elementen binnen een ‘autonoom’ leven zijn bijvoorbeeld je uitschrijven bij je zorgverzekeraar of het weigeren van deurwaarders. De complottheorie is gestoeld op het idee dat het mogelijk is om binnen de Nederlandse landsgrenzen te wonen en je tegelijkertijd te onttrekken aan de rechten en plichten die daarmee gepaard gaan.
Melissa en haar man raken gegrepen door het idee dat een ‘autonoom’ leven wellicht de oplossing voor hun financiële problemen is en bezoeken een bijeenkomst van de ‘Reünie van Vrije Mensen van Vlees en Bloed’, een vereniging die claimt mensen te helpen ‘soeverein’ te worden. Daar wordt hen onder andere verteld dat het mogelijk is om bij Koning Willem-Alexander je ‘soevereiniteit te claimen’ en zodoende onafhankelijk verder te leven. Waar men tien jaar geleden alleen nog over ‘soevereiniteit’ sprak, is er nu een verschil tussen ‘autonoom zijn’ en ‘soeverein zijn’, waarbij je respectievelijk deels of helemaal geen externe autoriteit accepteert.
Verschil tussen autonoom en soeverein
De autonome burger gelooft dat de Nederlandse wet- en regelgeving niet op hen van toepassing is en dat de overheid geen macht over hen mag uitoefenen. Dat betekent ook dat zij financiële verplichtingen waarvan zij vinden dat ze daar nooit toestemming voor hebben gegeven, zoals het betalen van sommige belastingen, uit de weg gaan. Toch onttrekken zij zich niet helemaal aan het systeem, ze willen bijvoorbeeld wel graag aanspraak maken op bepaalde financiële voorzieningen, zoals een bijstandsuitkering.
De soevereine burger gaat nog een stapje verder. Zij doen afstand van elke vorm van externe autoriteit. Zo hebben ze naar eigen zeggen geen paspoort of BSN-nummer. Op geen enkele wijze maakt de soeverein gebruik van zaken uit het systeem.
Tijdens de bijeenkomst komen ze in aanraking met de zelfverklaarde soevereinen Bea van Kessel, die onder andere deurwaarders lastigvalt, en Luca van Dinter, die zich een stukje niemandsland op de grens tussen Nederland en Duitsland heeft toegeëigend met het doel er een vrijstaat van te maken.
Melissa: ‘‘Zij zeiden tegen ons dat als we soeverein waren, we onze schulden niet hoefden af te betalen. Geen belasting, geen boetes, geen hypotheek. Niks!’’ Haar toenmalige echtgenoot is al snel om, maar Melissa twijfelt nog: ‘‘Ik dacht, waar gaat dit over?’’
"Zij zeiden tegen ons dat als we soeverein waren, we onze schulden niet hoefden af te betalen.’’
Maar met de lange lijst schulden in haar achterhoofd en overtuigd door haar man en vrienden besluit ze de weg in te slaan naar een autonoom leven.
Brief naar de koning
Melissa en haar man sluiten zich aan bij de ‘Reünie’. Om soeverein te worden, moet je een aantal stappen doorlopen. Zo schrijft Melissa inderdaad een brief aan de koning om haar ‘soevereiniteit’ te claimen: ze deelt hem mee dat ze ‘een levend mens van vlees en bloed is’.
Volgens de Reünie is het na het doorlopen van alle stappen mogelijk om te stoppen met het betalen van rekeningen en belastingen. Melissa en haar man stoppen met het betalen van rekeningen: de huur, de energierekening, belastingen en de zorgverzekering.
Maar dat gaat niet lang goed. De rekeningen stapelen zich op en de stress neemt toe bij Melissa. Er staan steeds vaker deurwaarders op de stoep en eind 2012 spant de verhuurder een kort geding aan in verband met huurachterstand.
Melissa: ‘‘Dat was het moment waarop ik dacht: nu ben ik er klaar mee. Klaar met deze uitzichtloze situatie, klaar met deze eindeloze schulden.’’ Ze besluit te scheiden van haar man en van woonplaats te veranderen. Daarmee komt echter geen einde aan haar problemen. Melissa en haar man hebben een gezamenlijke schuld van 50.000 euro, die tot op de dag van vandaag nog niet is afbetaald.
Verdienmodel
Melissa is niet de enige. Meerdere mensen raken in de problemen omdat ze anderen volgen die hen een utopie van autonomie voorhouden waarin al je problemen verdwijnen als je je onttrekt aan de staat. Volgens Guus van Disselkoen, online autonoom-watcher, eindigen pogingen tot autonomie meestal in beslagleggingen of uithuiszettingen.
Juriaan de Vries, strafrechtadvocaat bij Ficq Advocaten, benadrukt dan ook dat het werkelijke probleem ligt bij de mensen die de theorie van een autonoom leven in een verdienmodel hebben weten te gieten. Neem bijvoorbeeld Jeanette Lohuis, die mensen honderden euro’s laat betalen voor cursussen over hoe autonoom te leven. Of zelfverklaard jurist Jeroen Sloendregt, die juridische toolkits en neppe rijbewijzen verkoopt. Inclusief BTW, ironisch genoeg. En dan Robin van der Vliet: voor een uur videobellen vraagt deze autonomie-coach ruim 500 euro (zijn website is inmiddels offline).
De Vries: ‘‘De tips die deze nep-juristen en adviseurs geven, zijn gevaarlijk voor de vaak financieel kwetsbare mensen die erin geloven. Door niet te voldoen aan financiële verplichtingen raken mensen alleen maar dieper in de problemen, met oplopende schulden tot gevolg. Het is taak aan het OM om te onderzoeken of degenen die zich verrijken aan deze praktijken civielrechtelijk dan wel strafrechtelijk vervolgd dienen te worden.’’
Spijt
Terugkijkend op haar streven naar autonomie elf jaar geleden, voelt Melissa nog altijd spijt. ‘‘Ik vind mezelf heel dom om wat ik heb gedaan. Want de schulden die je maakt, zal je toch echt moeten afbetalen.’’
Heeft ze nooit gedacht: dit is te mooi om waar te zijn? ‘‘Nee, eigenlijk niet. Ik zat zo diep in de schulden. Toen iemand me vertelde dat ik daarvan af kon komen, wilde ik dat maar al te graag geloven.’’
De naam Melissa is gefingeerd. De echte naam is bekend bij de redactie.
Het OM laat in een reactie weten dat ze geen uitspraken doen over of er op dit moment onderzoeken lopen, maar dat aangiften kunnen leiden tot een eventueel strafrechtelijk onderzoek.
Luister het hele verhaal in onze radio-uitzending:
De doe-het-zelf Nederlander en de gevolgen van een autonoom leven
Wil je op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Elke week sturen we je onderzoeksverhalen, tips van de redactie, en verhalen die je nog van ons kan verwachten.
