Dat geld is afkomstig uit verzekeringspremies en gemeenschapsgeld zoals persoonsgebonden budgetten (PGB’s) en de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Dat blijkt uit gezamenlijk onderzoek van Pointer, Reporter Radio en Follow the Money, met gegevens van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Hoogleraren Jeroen Suijs (Erasmus University Rotterdam) en Harrie Verbon (Tilburg University) houden rekening met de mogelijkheid dat de hoge winsten zijn veroorzaakt doordat de gedeclareerde zorg niet volledig is geleverd. Dat betekent dat de winsten van deze bedrijven misschien niet altijd rechtmatig tot stand zijn gekomen.

Zorgbedrijven mogen winst maken, maar de extreme winst van de 97 bedrijven uit dit onderzoek zijn volgens het ministerie van VWS 'maatschappelijk ongewenst'. "Denk aan zorgaanbieders die via organisatorische en financiële constructies torenhoge winsten kunnen maken," laat het ministerie in een reactie weten.

De tienprocent-grens

Wij onderzochten de digitale jaarrekeningen van 1.959 grote zorginstellingen, en ontdekten dat 174 bedrijven minstens tien procent winst maakten in 2017. Doorgaans zijn winstpercentages van twee á drie procent gangbaar voor deze vormen van zorgverlening, blijkt uit rondvraag onder zorgverzekeraars en zorgbedrijven, en eerder onderzoek.

Hoge winst kan incidenteel zijn, bijvoorbeeld door subsidies of de verkoop van een bedrijfsonderdeel. Voor de 97 zorgbedrijven in ons onderzoek is die hoge winst structureel en niet eenvoudig te verklaren.

Een zorginstelling kan enorm efficiënt werken, waardoor de marges iets groter zijn. Maar omdat het in de geestelijke gezondheidszorg, gehandicaptenzorg, en verpleging, verzorging en thuiszorg vaak grotendeels om personeelskosten gaat, valt daar niet enorm veel extra geld mee te verdienen. Daarom hanteren diverse experts een grens van tien procent winst: zit je daarboven, dan is er vaak iets vreemds aan de hand.

174 zorginstellingen maken winst boven de tien procent

Deze zorgbedrijven hebben wij vervolgens handmatig onderzocht.

Die grens van tien procent werd in 2016 al toegepast door hoogleraar Accountancy Jeroen Suijs (destijds Tilburg University, nu Erasmus University Rotterdam) en hoogleraar Openbare Financiën Harrie Verbon (Tilburg). Voor Omroep Gelderland maakten zij een overzicht van zorginstellingen die ver boven die grens zitten. En vorig jaar schreven onze onderzoekspartners van Follow the Money al over thuiszorgorganisatie Anahid uit Almelo, waar maar liefst 66,8 procent winst werd gemaakt.

De hoge winstpercentages in ons onderzoek zijn opvallend en nodigen uit tot verder onderzoek bij de desbetreffende bedrijven, vindt zorgverzekeraar DSW. "Een normale zorgaanbieder kan deze diensten leveren met ongeveer twee tot drie procent winst. Is dat hoger, dan is er iets niet in orde", zegt Aad de Groot, voorzitter van de raad van bestuur van DSW.

Ook zorgbedrijven zelf wijzen op het belang van lage winstpercentages. "Als je rechtmatig declareert, dan word je er niet rijk van," zegt Ruud Dijkers, directeur van Thuiszorg West Brabant. "De tarieven staan onder druk. Het kan allemaal net, en dan houd je één á twee procent over. Maar meer niet."

Miljoenenwinst

De 174 grote zorgbedrijven die meer dan tien procent winst maken, draaiden in 2017 een gezamenlijke winst van 112 miljoen euro, ten opzichte van een omzet van 634 miljoen. Het eerder genoemde Anahid uit Almelo is de uitschieter qua winstpercentages met 66,8 procent.

De 97 bedrijven waar wij vervolgens specifieker naar hebben gekeken, maken 51,7 miljoen euro winst. Dat komt neer op een winstpercentage van 20,8 procent.

In 46 gevallen is er dividend (ook wel winstuitkering genoemd) uitgekeerd. Dat betekent dat aandeelhouders van deze zorgbedrijven in 2017 voor 21,8 miljoen euro aan zichzelf hebben uitgekeerd. Dit geld - afkomstig uit zorgpremies, PGB's en WMO - wordt dus niet aan zorg besteed. In het meest extreme geval keerde Faveo Zorg uit Rotterdam zelfs 5,1 miljoen euro aan dividend uit.

Volgens hoogleraar Verbon zijn dit soort dividenduitkeringen in de zorgsector zeer ongewenst. "Ik vind het moreel verwerpelijk. Niet zozeer dat er winst wordt gemaakt, maar wel dat er bijvoorbeeld vijf miljoen euro wordt uitgekeerd."

Weinig controle op deze cijfers

Hoe kunnen deze zorgbedrijven jarenlang zulke hoge winstcijfers halen en dividend uitkeren? Het korte antwoord: Er is weinig controle op deze financiën.

Een zorgbedrijf moet zijn jaarrekening door een accountant laten controleren. Zodra de cijfers in die jaarrekening de financiële situatie van een bedrijf daadwerkelijk weergeven, wordt een accountantsverklaring opgesteld. Daar wordt echter niet gelet op de winstpercentages.

De Raad van Toezicht van zo'n zorginstelling moet daar wél op letten. Bij een aantal bedrijven hebben wij ontdekt dat deze Raad van Toezicht uit vrienden of familie van de eigenaar van de zorginstelling bestaat.

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) kan wel een onderzoek instellen naar zorgbedrijven. De aard van zulke onderzoeken is niet alleen financieel, maar kan ook gaan over het leveren van slechte zorg. De NZa zegt in een reactie dat onderzoeken 'ingewikkeld en tijdrovend' zijn. Door beperkte capaciteit moet de zorgautoriteit keuzes maken. Niet alle organisaties uit onze lijst van 97 bedrijven staan bij de NZa op de radar.

Hierdoor kunnen zorgbedrijven meer uren aan zorg declareren dan daadwerkelijk is geleverd. In enkele gevallen huren zorgbedrijven vastgoed of nemen ze diensten af van bedrijven die onder dezelfde eigenaar vallen. Door de mazen in het controlesysteem kunnen zorgbedrijven - in ieder geval de 97 in onze lijst - jarenlang hun gang gaan.

"Onacceptabel"

"Geld dat is bedoeld voor de zorg, moet ook besteed worden aan de zorg," reageert een woordvoerder van het ministerie van VWS op ons onderzoek. "Wanneer er sprake is van fraude met zorggeld is dat onacceptabel. Dit kabinet wil dat er eerder en harder kan worden ingegrepen. Daarom is vorig jaar bijvoorbeeld de opsporings- en vervolgingscapaciteit van de inspectie uitgebreid."

Nog voor de zomer presenteert het kabinet 'verschillende maatregelen om deze excessen tegen te gaan'. Daaronder valt onder meer strengere eisen aan de toetreding door nieuwe zorgaanbieders en het aanpakken van constructies waarmee moedwillig de Wet Normering Topinkomens wordt ontweken.

Op donderdag 27 juni stond een debat in de Tweede Kamer over dit onderwerp gepland. Dat debat is uitgesteld tot 11 september.

Je kunt de uitzending van Pointer over megawinsten van zorgbedrijven van woensdag 26 juni hier terugkijken. Dit is een onderzoek in samenwerking met Reporter Radio en Follow The Money. De reportage van Reporter Radio (zondag 30 juni) kun je hier beluisteren, en bij Follow The Money kun je meer lezen over een aantal specifieke bedrijven die we hebben doorgenomen.

Illustratie door Wendy van der Waal