In de meerderheid van alle rechtszaken, ruim zestig procent, staan burgers lijnrecht tegenover de overheid. Ook tijdens ons onderzoek Geen geld, geen advocaat stuiten wij op zulke voorbeelden. Zo kregen wij veel signalen over de gemeente Enschede. Die zou burgers met een bijstandsuitkering te veel achter hun broek zitten, onterecht grote bedragen terugvorderen of korten op uitkeringen. De gemeente zou daarbij zelfs ‘jagen op burgers’, beweert sociaal advocaat Jan Melief.

“Je moet met een redelijk oog kijken”, vindt de minister. “Is er ergens sprake van fraude, of heeft iemand gewoon een klein foutje gemaakt? Het is niet de taak van de overheid om mensen in de prut te duwen. We moeten ervoor zorgen dat we ze er juist uithalen.” Het gebeurt volgens Dekker te vaak dat zaken voor de rechter komen en de rechter de overheid in het ongelijk stelt: “Dan vraag ik me af: hadden we dat niet eerder kunnen zien?”

Herziening rechtsbijstand

Het terugdringen van het aantal juridische procedures staat niet op zich, maar is onderdeel van een grootse herziening van de gesubsidieerde rechtshulp die de minister voor ogen heeft. Dekker wil de rechtsbijstand anders gaan organiseren om de problemen die hij signaleert aan te pakken.

Belangrijke verandering is dat de minister rechtszaken wil voorkomen door te ‘kijken of we niet veel meer aan de voorkant de problemen kunnen oplossen’. Dus zonder advocaten en rechters. Maar bijvoorbeeld met de hulp van mediators, juristen en hulpverleners. Het Juridisch Loket gaat daarbij een belangrijke rol spelen. Die moet adviseren wanneer een advocaat nodig is of een andere oplossing beter is. Dekker: “We zien bijvoorbeeld veel mensen met schulden. Je kan natuurlijk iedere keer met een advocaat naar de rechter gaan, maar wat belangrijker is, is dat iemand naar de schuldhulpverlening toe gaat.”

‘Uitroken’ advocaten

Sociaal advocaten zien weinig in de plannen van de minister. De sociale advocatuur staat onder druk en veel gesubsidieerde advocaten stoppen er mee omdat zij niet uitkomen met de vergoedingen die de overheid betaalt. De minister belooft hogere vergoedingen in de toekomst, maar dan moet wel eerst het aantal procedures omlaag. Minder zaken en minder advocaten dus, maar dan wel beter betaald. Op de korte termijn komt er dus geen cent bij. Zeer tegen het zere been van sociaal advocaten die dit zien als een bewuste strategie om sociaal advocaten ‘uit te roken’. Zij vrezen voor de toekomst een tweedeling in het recht: mensen die zelf een gespecialiseerde advocaat kunnen betalen en mensen die dat niet kunnen en aangewezen zijn op ‘tweederangs’ rechtshulp.