Minister Helder, u kiest er in uw beleid heel duidelijk voor mensen langer thuis te laten wonen, ook als ze lijden aan dementie. Is dat wel realistisch?  

“Wat wij zien is dat mensen al jaren thuis willen blijven wonen en de opname in een verpleeghuis uitstellen. Het is dus vooral zaak om die zorg die plaatsvindt voordat mensen naar een verpleeghuis gaan goed te gaan organiseren met elkaar. Tegelijkertijd moeten we er natuurlijk ook voor zorgen dat er voldoende verpleeghuisplekken zijn voor de mensen die daar uiteindelijk op zijn aangewezen.”

Maar er komen geen verpleeghuisplekken bij, terwijl het aantal ouderen de komende jaren wél fors zal groeien. Dat klinkt nogal tegenstrijdig.

“Ja, dat snap ik. Toch moet er een omslag gemaakt worden. De arbeidsmarkt groeit niet mee met de zorgvraag en dan kunnen we wel verpleeghuizen bijbouwen, maar dan hebben we de mensen niet om daarin te werken. Daarnaast is het voor mij heel erg belangrijk dat mensen met dementie een zo volwaardig mogelijk leven kunnen leiden in de huidige maatschappij. Als mensen fysiek, mentaal en vooral sociaal actief blijven dan is dat ook echt beter voor henzelf en gaat het ook beter met ze. Mogelijk kan je de dementie dan ook een beetje afremmen en kunnen mensen ook meer zelfredzaam blijven. Dus ik wil vooral daarop sturen en de zorg op die manier leveren.”

Dat is een mooie ambitie, maar op dit moment is er al een tekort aan zorgprofessionals in de wijk. In hoeverre kunt u er dan voor zorgen dat het toch goed geregeld wordt voor mensen die thuis blijven wonen?

“Het is zeker zo dat we op dit moment echt kampen met tekorten in de wijkverpleging. Maar we gaan ook fors investeren in die thuissituatie, niet alleen in de wijkverpleging maar ook kijken we naar wat we allemaal kunnen aanbieden in ondersteuning voor mensen die thuis blijven wonen. Dan moet je bijvoorbeeld denken aan het regelen dat er een goede dagstructuur is. Mensen met dementie hebben de neiging om overdag in slaap te vallen, maar als ze overdag goed worden beziggehouden slapen ze ’s nachts ook veel beter. Dat ondersteunt ook weer de mantelzorger.

En verder willen we ook investeren in de manier waarop mensen willen wonen. We zetten in op het ontwikkelen van geclusterde wooncomplexen waar je samen kunt wonen en samen kunt zorgen. Daar zijn al wel een aantal mooie voorbeelden van, maar van die woningen zijn er nu nog onvoldoende.”

Het is een mooi toekomstbeeld, maar wij zijn bij mensen thuis geweest, hebben mantelzorgers en wijkverpleegkundigen gesproken en zien ook dat het nu vooral heel erg piept en kraakt achter die voordeur. Wijkverpleegkundigen moeten bijvoorbeeld ‘nee’ verkopen tegen nieuwe cliënten of gaan in eigen tijd terug om de gaten dicht te lopen. Dus wellicht is er ook onvoldoende zicht op wat er misgaat?   

“Nee hoor dat zie ik wel en dat vind ik ook. Dus we moeten echt ons best doen om dat beter te doen met elkaar.”

Dus het is niet voldoende nu?

“Nee, het is zeker niet voor iedereen voldoende. Ik hoor overigens wel ook positieve geluiden van mensen die met de juiste ondersteuning en een goeie dagopvang het eigenlijk heel fijn vinden dat het op die manier kan, maar het is zeker niet voor iedereen voldoende. En dat zit hem met name ook in het gegeven dat er gewoon onvoldoende keuze is voor plekken waar mensen ook met elkaar kunnen wonen. Kleinschalig in hofjes of grootschalig in geclusterde appartementencomplexen waar mogelijkheden tot ontmoeten zijn. Dat zijn ook plekken waar professionele zorg aan huis makkelijker geleverd kan worden.” 

Maar die woningen zijn er ook nog lang niet genoeg zegt u net zelf, daar is een enorm tekort aan.

“Nee, dat klopt en daarom investeren we daar ook in. Ik zal niet zeggen dat het allemaal heel makkelijk is en dat het morgen voor elkaar is. Gezien de enorme toename van het aantal mensen met dementie en aan de andere kant de arbeidsmarkt die niet meegroeit, zullen we met elkaar toch moeten zorgen dat we dat beter doen en goed verdelen. En door juist aan de voorkant te investeren, hopen we mensen ook op een goeie manier te kunnen opvangen. En dan is misschien de traditionele verpleeghuiszorg ook voor minder mensen nodig.”  

Bent u niet bang dat uw beleid voor een verschraling van de zorg gaat zorgen voor mensen met dementie? Is dat niet het eerlijke verhaal?

“Natuurlijk maak ik mij zorgen over het feit dat we nu al met grote tekorten en een hoog ziekteverzuim kampen. Dat is zowel in de verpleeghuizen als in de wijkverpleging en dat is niet makkelijk. Er wordt ontzettend hard gewerkt in die sector, dus het zal niet makkelijk zijn. Daar ben ik echt eerlijk over. Tegelijkertijd, als we blijven denken dat we mensen iets afnemen door het op een andere manier te benaderen, dan ontnemen we de mensen ook iets. Want we geven ook iets terug namelijk. We geven ook goede dementiezorg terug omdat we mensen veel meer stimuleren om het zelf te doen, om veel meer zelfredzaam te zijn en zelfredzaam te blijven. Ik weet uit mijn beroepspraktijk van de afgelopen jaren (zij was bestuurder bij ActiZ, de branchevereniging voor zorg, red.) dat dat kan, dat mensen daar zelf ook echt heel tevreden over zijn. Mijn belangrijkste drijfveer voor deze omslag is dat ik wil dat we goed voor mensen met dementie zorgen. Dat ze echt een volwaardig leven hebben en dat we ook zorgen dat de rest van de maatschappij daar ook mee om kan gaan.”

Maar is de samenleving daar klaar voor? Komt er niet heel veel extra druk op die mantelzorgers te liggen?

“Nou, de mantelzorgers zullen daar zeker meer druk van ervaren. Alhoewel het ook als iemand in een verpleeghuis is opgenomen voor mantelzorgers nog steeds druk is natuurlijk. Maar we gaan de mantelzorgers daar natuurlijk ook mee helpen om hen daarin te ondersteunen. Mijn collega, staatssecretaris Maarten van Ooijen (van Volksgezondheid, red.), komt in het najaar met een plan daarvoor. En we gaan ook zorgen voor meer ondersteuning, in de wijk bijvoorbeeld. En nogmaals, als we niets doen met de krappe arbeidsmarkt die we hebben, dan hebben we kans dat we straks in een aantal verpleeghuizen deze zorg heel goed kunnen leveren, maar voor heel veel andere mensen niet. Dat zou ik ook echt een hele slechte ontwikkeling vinden.”  

Even terug naar de situatie van vandaag de dag. Wij horen nu al regelmatig verhalen van mensen die lang moeten wachten op een plek in het verpleeghuis of moeten wachten tot er een crisissituatie is ontstaan.

“Dat kan lokaal heel erg wisselend zijn en is afhankelijk van het aanbod en de vraag natuurlijk. Wij houden de wachtlijst van urgent wachtenden daarom goed in de gaten. We zien daarin een lichte toename, maar die is verder redelijk stabiel. Soms gaat het ook om mensen die wachten op een bepaald verpleeghuis, dat maakt het alweer ingewikkelder. Ik zou mensen in een dergelijke situatie aanraden om contact op te nemen met een casemanager dementie, die kan vaak wel iets betekenen in de ondersteuning of het vinden van een plek. Het is belangrijk om die verpleeghuiscapaciteit die er nu is in ieder geval overeind te houden, want dat is al ingewikkeld genoeg. Met de huidige personeelsproblemen en het ziekteverzuim is dat natuurlijk niet altijd even makkelijk. Maar ik hoop voor iedereen dat er toch snel genoeg een plekje komt.” 

Na dit interview laat het ministerie van VWS nog weten dat alle urgent wachtenden binnen de treeknorm (van 2 weken) een plek in een verpleeghuis krijgen. "Misschien niet de locatie van voorkeur, maar ze krijgen wel degelijk een plek," aldus een woordvoerder van het ministerie.