Er kwam vorig jaar een nieuwe stikstofwet ter vervanging van het gewraakte Programma Aanpak Stikstof (PAS), maar daar staan niet voldoende concrete maatregelen in om de stikstofuitstoot terug te dringen, volgens Vollenbroek.

“Dit is het gevolg van het beleid van de regering van de afgelopen anderhalf jaar. Want de PAS-zaak was in mei 2019 en we hebben nog steeds geen uitvoeringsprogramma hoe we het gaan oplossen. Woningbouw, utiliteitsbouw, alles zou je als milieuorganisaties in feite plat kunnen leggen, als je zou willen.”

Gevolg van het uitblijven van concrete maatregelen, zeggen deskundigen, is dat het stikstofvraagstuk zich weer naar de rechtszaal verplaatst.

De discussie spitst zich daarbij onder meer toe op de vraag hoeveel oude vervuilingsrechten bedrijven hebben, wat vaak ‘milieuruimte’ wordt genoemd. Bedrijven stellen die oude rechten vaak als heel omvangrijk voor, waardoor nieuwe plannen heel schoon lijken. “In werkelijkheid neemt de depositie van stikstof toe,” zegt Vollenbroek.

Advocaat omgevingsrecht Marieke Kaajan, die provincies adviseert en bedrijven bijstaat, denkt ook dat de crisis in alle hevigheid terugkeert, omdat de nieuwe wet nog niet is aangevuld met een beleidsprogramma. “Zolang het Programma Natuur er nog niet is, wordt het nog best een harde dobber om de doelstellingen te halen. Daarvoor zijn nog steeds fundamentele keuzes nodig en die zijn niet gemaakt.”

De Leidse duurzaamheidshoogleraar Jan Willem Erisman zegt: “Wij lopen in Nederland altijd langs het randje. Je hebt bepaalde normen en daar gaan we dan precies op zitten. Dan duik je heel snel in een juridisch moeras. Wat makkelijk oplosbaar is door juist heel ver van de rand te gaan lopen. Dan heb je die problemen niet.”

Uitstootcijfers: geen chocola van maken

Bij veel projecten is het onduidelijk hoe groot de oude vervuilingsrechten eigenlijk zijn.

Een van de fabrieken waar dat nu speelt, is de cacao-fabriek Olam in Koog aan de Zaan. Er worden daar cacaobonen gebrand. Daarbij komt (veel) ammoniak vrij.

Bij de aanvraag van een natuurvergunning voor een biomassacentrale gaf het bedrijf vorig jaar een opmerkelijk hoge waarde op van de uitstoot waar het sinds 1994 recht op zou hebben. Wij mochten destijds heel veel, zegt de fabriek daarmee eigenlijk. Er is zodoende veel ‘milieuruimte’. Dat geeft het bedrijf een gunstige uitgangspositie voor nieuwe activiteiten. Want voor nieuwe activiteiten geldt dat die de vermesting en verzuring van de natuur door stikstof en ammoniak niet erger mogen maken.

Hoewel het bedrijf met de nieuwe biomassacentrale meer stikstof zou gaan uitstoten dan de afgelopen jaren het geval was, zou het door die hoge referentiewaarde toch binnen de normen blijven: Op papier daalt er geen extra stikstof op de omliggende natuurgebieden neer.

Maar milieuorganisaties zetten daar vraagtekens bij. Vollenbroek en lokale natuurorganisaties kunnen niet narekenen hoe het bedrijf op die oude uitstootrechten komt. Allerlei bedrijfsgegevens zijn zwartgelakt in de documenten die Vollenbroek heeft opgevraagd.

Ondertussen is Olam in werkelijkheid een van de vijf bedrijven die de meeste ammoniak uitstoten in Nederland.

In theorie is het dus mogelijk dat het bedrijf méér gaat uitstoten dan nu al het geval is, terwijl natuur al overbelast is door te veel stikstof.

Intussen is de bouw van een biomassacentrale op het terrein van de fabriek al in volle gang. Het bedrijf gaat ervan uit dat alles wel snor zit met de toestemming.

Riskant

Sterker nog: waarschijnlijk komt het niet meer van een vergunningverlening. Vorige week liet de Omgevingsdienst Noord-Holland Noord, die de natuurvergunning in behandeling had, plotseling weten dat de procedure wordt stopgezet. Niet omdat de fabriek illegaal bezig is – wat Vollenbroek stellig beweert – maar omdat een vergunning niet meer nodig zou zijn. Dat houdt verband met een recente uitspraak van de Raad van State, het Logtsebaan-arrest.

Dat arrest gaat over een veebedrijf aan de Logtsebaan in Oirschot. De boer wilde uitbreiden. Omdat hij binnen de ‘ruimte’ van de oude vergunning blijft, hoeft hij geen nieuwe vergunning aan te vragen, zei de Raad van State.

Vollenbroek wijst erop dat de vergelijking tussen Logtsebaan en Olam mank gaat. “Je moet wel een oude natuurvergunning hébben. Anders gaat het niet op.” De cacao-fabriek heeft die niet.

In dat geval heeft het bedrijf een probleem, zegt hoogleraar omgevingsrecht Chris Backes, zeker nu Vollenbroek een handhavingsverzoek heeft ingediend. “Stel dat blijkt dat het bedrijf een natuurvergunning nodig had. Dat is het geval als het geen oudere vergunning heeft dan juni 1994. Dan is de redering van de provincie riskant.” In de handhavingsprocedure zal dan blijken dat het bedrijf alsnog een vergunning moet aanvragen. Het kan dan echter niet meer leunen op oude rechten en zal stikstof-ruimte moeten kopen, aldus Backes.

Olam, een van de grootste cacaoconcerns van de wereld, wil niet voor de microfoon reageren. Via de mail laat het bedrijf weten de gegevens niet openbaar te kunnen maken, omdat ze ‘concurrentiegevoelig’ zijn.

Volgens Vollenbroek trekt het bedrijf een ‘rookgordijn’ op. “Er wordt van alles beweerd over de vergunningen uit 1994 en ’96, maar dit wordt niet onderbouwd.”

Het oppompen van oude rechten is schering en inslag geworden, zegt Vollenbroek. En dat is een van de redenen dat de crisis binnenkort in alle hevigheid terugkeert.