Wie vaak in de trein zit herkent ze misschien wel. Reuzenberenklauw: herkenbaar aan de grote, gekartelde bladeren en de enorme witte schermbloemen. In hun volle glorie kunnen de planten tot wel 4 meter hoog worden. De Reuzenberenklauw en de Aziatische duizendknoop, een andere exotische woekeraar, rukken steeds verder op in de natuur en in stedelijke gebieden. En ook langs het spoor.

Als de planten eenmaal voet aan de grond hebben gekregen, krijg je ze niet zomaar meer weg. “Dit zijn taaie soorten onkruid. Wegbranden kan bijvoorbeeld niet, omdat er allerlei kabels liggen bij het spoor en soms liggen er nog houten dwarsliggers”, vertelt Jeff Diks, groenbeheerder bij ProRail. We spreken hem voor ons onderzoek Exotische woekerplanten.

Aardverschuivingen

De Reuzenberenklauw verdrijft allerlei andere plantensoorten. “Als ze volop in de bloei staan, laten de planten weinig ruimte en voedsel over voor andere planten en als ze in het najaar afsterven blijft er een kaal stuk grond over. "Als je flinke buien hebt, en het spoor ligt langs steile hellingen zoals in het Limburg landschap, kun je een behoorlijke aardverschuiving krijgen, vertelt Diks. “In het beste geval ligt het spoor er dan een paar dagen uit voor reparatie. In het meest vervelende geval komt er net een trein langs en heb je een ongeval met gewonden.” Al is er, benadrukt Diks, maar een zeer kleine kans op dit soort ongevallen, voorkomen wil ProRail die natuurlijk wel.

Wie dus denkt dat ProRail deze invasieve exoten gewoon laat woekeren, heeft het mis. “Uitroeien van soorten gaat niet, die zijn er nu eenmaal. Maar bestrijden van groeiplaatsen wel. Staat er een pluk naast het spoor, dan willen we die weg hebben.” Dat weghalen doet ProRail overigens niet zelf, dat doen de aannemers die spoorwegwerkzaamheden voor ProRail uitvoeren.

10 hectare duizendknoop

Volgens een eerdere grove schatting staat er mogelijk wel 10 hectare Aziatische duizendknoop langs het spoor. “Een compleet totaaloverzicht over alle ProRail-terreinen verkrijgen is ingewikkeld, dus in werkelijkheid kan het minder of meer zijn”, zegt Diks. “De plekken worden nu gemeld via aannemers en collega’s die intern meldingen doen en bij publieksvoorlichting worden van buitenaf locaties gemeld.

Maar die informatie is erg divers en dus nog niet dekkend voor alle probleemlocaties langs de circa 3.000 kilometer spoor die in Nederland ligt. ProRail onderzoekt daarom nu of de luchtfoto’s en andere digitale beelden, die al langere tijd met behulp van helikopters van het spoor worden gemaakt, ook kunnen worden ingezet om de exoten langs het spoor in kaart te brengen. Maar ook als alle plekken in kaart zijn gebracht is het probleem niet in één keer opgelost. “We hebben heel veel probleemlocaties en ook als we ze allemaal in beeld hebben, kunnen we ze niet allemaal tegelijk aanpakken. Dan zal er ook priortering nodig zijn: wat pak je het eerste aan?”

Reuzenberenklauw, Aziatische duizendknoop, Reuzenspringbalsemien en Amerikaanse vogelkers zijn uitheemse planten die ooit in Nederland werden geïmporteerd. De planten hebben hier geen natuurlijke vijanden en hebben daardoor vrij spel om zich overal te verspreiden. De planten zijn een bedreiging voor de biodiversiteit omdat ze inheemse planten verdringen en veroorzaken schade aan taluds, dijken en hellingen (Reuzenberenklauw en duizendknoop) en aan asfalt, beton en kademuren (duizendknoop).

Maaien

Bestrijding van de planten gebeurt nu door de groeiplaatsen in de spoorbermen extra te maaien. “Voor Reuzenberenklauw werkt dat redelijk goed, zeker als je dat voor de bloei doet. Dan zet ie geen zaad meer. In de grond zit dan wel vaak al een zaadbank, en die blijft nog ongeveer 5 jaar kiemkrachtig.” Maaien is dus een kwestie van volhouden.

“Bij de Aziatische duizendknoop ben je er niet met maaien, want die verspreidt zich voornamelijk via zijn wortelstokken. Zo gauw als je die plant maait, gaat hij ‘vluchtgedrag’ vertonen en komen er nieuwe scheuten op buiten de oorspronkelijke groeiplaats. Je moet heel frequent maaien om ook die nieuwe uitlopers zo snel mogelijk uit te putten.”

Proeftuin

ProRail zoekt dan ook naar alternatieve, gifvrije methoden om de exoten te bestrijden. In een proeftuin bij station Utrecht Zuilen wordt bijvoorbeeld de geschiktheid van een zestal methoden voor bestrijding van de planten langs het spoor nader onderzocht. “We zijn op zoek naar allerlei methodes waarmee je de bestrijding sneller of beter kunt doen, op een duurzame manier en natuurlijk ook zo kosteneffectief als mogelijk. Want als je uit een hele spoorberm planten moet uitgraven, kost dat ontzettend veel geld.”

In de proeftuin staan zes percelen met Aziatische duizendknoop waarop de verschillende bestrijdingstechnieken worden uitgeprobeerd. De planten worden bewerkt met hoogspanning (electricide) en heetwatertechniek. In beide gevallen worden de wortels ‘gekookt’ onder de grond. Een andere methode is bevriezing van de wortels met behulp van vloeibare stikstof. “De plant wordt afgeknipt en in de stengels wordt stikstof van -196 graden Celsius aangebracht.” Ook worden planten met biologisch afbreekbaar folie afgedekt.

De proef blijft nog een jaar lopen, maar voorlopig is ProRail nog niet van de exoten af. Diks: “Het is een heel ingewikkeld probleem. Daar worstelen niet alleen wij mee, maar ook andere terreineigenaren in heel Nederland. Ik denk dat we inmiddels intern wel al een heel eind zijn om straks effectief met onze buren aan tafel te kunnen praten over: hoe pakken we dit samen aan?!”