Bron van de bewering

Het klimaat- en energiebeleid moet op de schop, kopt pagina 9 van het PVV-verkiezingsprogramma. Gewone burgers betalen de rekening voor klimaatbeleid, claimt de partij. "Zij hebben makkelijk praten, die grootverdieners in Brussel. Want terwijl de voorzitter van de Europese Commissie zich graag per privéjet laat rondvliegen, kunnen veel Nederlandse gezinnen allang geen vliegreis meer betalen."

Het is een claim die al langer de ronde doet. In 2021 tijdens een debat in de Tweede Kamer over het ‘Fit for 55’-klimaatpakket van de Europese Commissie wordt het vlieggedrag van Eurocommissieleden bekritiseerd door PVV, FVD en BBB.

Feiten

De werkgerelateerde vliegreizen van de 27 leden van de Europese Commissie worden tweemaandelijks openbaar gemaakt: hier staan bijvoorbeeld alle vliegreizen van EC-voorzitter Ursula von der Leyen. We hebben alle vluchten van EC-leden, inclusief de drie personen die eerder zijn gestopt (waaronder Frans Timmermans) verzameld en geanalyseerd. In deze registers staan namelijk ook de zogeheten air taxi’s, of anders gezegd: privévluchten.

Tussen 1 december 2019 en 12 maart 2024 zijn 3.397 vliegreizen geregistreerd, waarvan 289 met een privéjet zijn gedaan. De Europese Commissie heeft geen eigen privévliegtuig, maar moet telkens een toestel boeken. Soms wordt er ook 'gecarpoold' met privéjets. Op 16 juli 2023 reisden Mark Rutte en Von der Leyen samen met het Nederlandse regeringsvliegtuig PH-GOV naar Tunesië om de migratiedeal te sluiten.

Ter vergelijking: dat Nederlandse regeringstoestel is 148 keer ingezet door ministeries in 2022 en 2023. De EC-leden vlogen in diezelfde periode 1 keer minder met een privétoestel. Er zitten dus geen exorbitante verschillen tussen het vlieggedrag van de Nederlandse regering en de Europese Commissie.

Ook Nederlandse en Belgische EC-leden hebben in de afgelopen jaren een privévlucht genomen. Zo pakte Frans Timmermans 5 keer een luchttaxi tijdens zijn periode als Eurocommissaris en hèt brein achter de Green Deal. De Belgische Didier Reynders (Justitie) deed dat 6 keer. Wopke Hoekstra heeft in zijn korte periode als Eurocommissaris voor Klimaatactie nog geen keer een privévliegtuig nodig gehad.

De privévluchten van EC-voorzitter Von der Leyen zijn vaker onderwerp van discussie geweest. In 2021 was er ophef over een ultrakorte vlucht van 50 kilometer van Wenen (Oostenrijk) naar Bratislava (Slowakije). De vlucht duurde 19 minuten lang: met de auto zou die reis 1 uur en 17 minuten duren. En op 16 december 2022 vloog de EC-voorzitter met een privévlucht naar Boekarest om bij een bijeenkomst over duurzaam energiebeleid te zijn.

Eerder dit jaar publiceerden meerdere media over de 23 vluchten die zij in 2023 heeft gedaan. Meerdere politici in het Europees Parlement hebben schriftelijke vragen gesteld (op 10-01-2020, 15-09-2021, 11-11-2021, 30-11-2021 en 26-09-2023) over het vlieggedrag van Von der Leyen.

Daarnaast blijkt uit onze analyse van de vluchtgegevens dat EC-leden soms voor zeer korte afstanden in een privévliegtuig stappen. Sinds 2019 vlogen ze 9 keer een afstand van minder dan 100 kilometer: de maximale tijdwinst op zo’n korte afstand zal ongeveer een uur zijn. Aangezien Von der Leyen een van de voorvechters van de Green Deal is, kun je daar je wenkbrauwen over fronsen: is er echt geen auto, trein of ander vervoersmiddel beschikbaar in plaats van zo’n vervuilende privévlucht?

Wanneer is een privévlucht toegestaan?

Een privéjet is altijd de allerlaatste optie zodra een dienstreis moet worden geboekt, vertelt een woordvoerder van de Europese Commissie. Daarbij verwijst ze naar de gedragscode waar leden van de Europese Commissie aan moeten voldoen.

"Het gebruik van luchttaxi’s moet de goedkeuring krijgen van de voorzitter. Als algemene regel geldt dat de luchttaxi alleen in uitzonderlijke omstandigheden mag worden gebruikt, hetzij wanneer geen commerciële vluchten beschikbaar zijn om een bestemming te bereiken, of wanneer deze niet in de agenda van het lid van de Commissie kunnen worden ingepast, of om veiligheidsredenen. Alle opties dienen zorgvuldig te worden nagegaan, met inbegrip van agendaplanning, zodat de luchttaxi alleen als laatste optie wordt overwogen."

Een commerciële vlucht kan volgeboekt zijn, twee afspraken kunnen te krap gepland zijn of alternatief vervoer is vanwege veiligheidsoverwegingen niet mogelijk. Een goed voorbeeld van dat laatste is een vlucht die Von der Leyen op 14-06-2022 van Tel Aviv (Israël) naar Ramallah (Palestina) maakte.

Maar er kunnen ook andere veiligheidsoverwegingen worden gemaakt. "Als iemand in de publieke trein zit, is het moeilijker om iemand te beveiligen dan wanneer hij of zij in een persoonlijk vliegtuig kan stappen", legt luchtvaartexpert Joris Melkert van de TU Delft uit. "Daar moeten politici tegenwoordig ook rekening mee houden."

"Voor sommige mensen zullen die privévluchten echt een symboolfunctie hebben", zegt Melkert. Zo’n privéjet is per persoon vele malen vervuilender dan een reguliere vlucht. "Voor veel mensen is dat dan een uiting dat je verkeerd omgaat met het milieu. Dus ik kan me heel goed voorstellen dat mensen daarover vallen."

Melkert ziet echter geen enkele aanleiding om het vlieggedrag van de EC-leden te bestempelen als buitensporig. Het komt gemiddeld gezien neer op 2 privévluchten per persoon per jaar: "Daar schrik ik niet echt van." De 89 vluchten van Von der Leyen zijn volgens hem ook in verhouding. "Je ziet ook bij de Nederlandse regering dat een premier of minister van Buitenlandse Zaken vaker op pad gaan in het buitenland dan andere ministers. Dit lijkt me dus in verhouding met de functie die zij heeft."

Maar wordt vliegen ook onbetaalbaar voor gezinnen?

De privévluchten van de EC-leden worden dus niet lukraak uitgevoerd. Maar klopt het dan wel dat ‘Nederlandse gezinnen allang geen vliegreis meer kunnen betalen’? Het lastige van die stelling is dat nergens wordt bijgehouden hoe vaak gezinnen vliegen. Dus we moeten op een andere manier plausibel maken dat vliegtickets duurder worden, en dat gezinnen daardoor minder vaak vliegen.

In 2011 had een Nederlands gezin gemiddeld 36,6 duizend euro te besteden, volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek. In 2022 was dat bedrag 50,9 duizend euro: Een stijging van bijna 40 procent, maar wel vele malen lager dan de stijging van vliegticketprijzen.

Sinds 2010 is internationaal vliegen liefst 184 procent duurder geworden. Vliegtickets nemen dus een steeds grotere hap uit het budget van een gemiddeld gezin. Het lijkt dus aannemelijk dat die gezinnen ook minder vaak het vliegtuig pakken voor vakanties.

Toch blijkt dat niet uit ons vlieggedrag. Deze cijfers zijn moeilijk uit te splitsen naar Nederlandse gezinnen, maar afgezien van de corona-periode stijgt het aantal vliegreizen van grote Nederlandse luchthavens: van 48,6 miljoen in 2010 naar 71,3 miljoen in 2023 (CBS). Melkert plaatst daar wel een belangrijke kanttekening bij: “We weten niet hoeveel van die vluchten door veelvliegers worden gedaan, en hoeveel door gezinnen die eigenlijk dat net wel of net niet kunnen betalen.”

Volgens hem moeten we ook kijken naar vliegmaatschappijen die lagekosten-vluchten aanbieden, zoals Ryanair. "Als je zegt dat gezinnen het moeilijk kunnen betalen, dan verwacht je dat zulke vluchten ook niet meer worden genomen." En ook bij Ryanair zie je jaar-op-jaar een groei van het aantal vliegreizen. "Mijn inschatting is dus dat het wel meevalt met die gezinnen die het niet meer zouden kunnen betalen. Maar wel met de disclaimer erbij dat we niet goed weten of het om veelvliegers gaat, of mensen die maar één keer per jaar vliegen."

Zijn conclusie over de claim van de PVV is helder: "Die stelling is niet waar." De Europese Commissie gaat 'prudent' om met het aantal privévluchten, zeker gezien de hooggeplaatste functie die ze hebben. En die Nederlandse gezinnen pakken nog steeds het vliegtuig, ondanks dat de prijzen fors zijn gestegen.

We hebben de PVV gevraagd om een reactie. Op welke cijfers baseren zij dat Nederlandse gezinnen niet meer kunnen vliegen? We hebben echter geen antwoord op onze vragen gekregen.

Conclusie

De 27 leden van de Europese Commissie nemen inderdaad regelmatig een privévlucht, maar niet buitensporig vaak. De tegenstelling met Nederlandse gezinnen die 'allang geen vliegreis meer kunnen betalen’ klopt niet. Er zijn geen specifieke cijfers bekend over het vlieggedrag van gezinnen, maar alles wijst erop dat ons vlieggedrag niet wordt geremd door de enorme prijsstijgingen van vliegtickets. De claim van de PVV is dus ongegrond.

Bekijk hieronder de factcheck terug: