Meerdere onderzoekers hebben dit in de afgelopen jaren geprobeerd te achterhalen, maar zonder succes. Samen met onderzoeksjournalisten van VRT NWS en IRPI lukte het ons wel. Wie dieper graaft naar de oorsprong van Radio Genoa komt - niet verrassend - uit in Genua. Een online zoektocht leidde ons naar de wijk Quinto al Mare, in het oosten van de Italiaanse kustplaats Genua. Daarover later meer.

"Weet je wat dit was?", vraagt Nourdeen Wildeman terwijl hij met zijn vinger naar de video op het beeldscherm wijst. "Een dodengebed van een jongen die was overleden." Op de video is te zien hoe een grote groep mannen voor de Blauwe Moskee in Amsterdam staat. Gebroederlijk staan ze schouder aan schouder en kijken naar de grond. Ze zijn bijeengekomen omdat een 19-jarige jongen een dag eerder is omgekomen bij een verkeersongeluk. "Het bijwonen van een dodengebed wordt sterk aanbevolen in de islam. Vooral als zo’n jonge man verongelukt. Het was zo druk bij die bijeenkomst, dat aanwezigen ook buiten de moskee stonden", zegt Wildeman.

Nourdeen Wildeman is woordvoerder van de Blauwe Moskee in Amsterdam. In december vorig jaar verscheen er een video van de moskee op X. De afzender? Een account dat de naam Radio Genoa draagt. "The streets of Amsterdam are busy" luidt het bijschrift bij de video. "Dit is ook weer zo’n semi-ironische opmerking", zegt Wildeman terwijl hij nog eens naar de video kijkt. Hij wil er nog iets over zeggen, maar slikt zijn woorden in. Hij schudt nee en scrollt door.

De video kreeg bijna een half miljoen views, werd door ruim 2 duizend X-gebruikers gedeeld en kreeg 1200 reacties. En die reacties zijn niet mals: ze variëren van kritiek tot geweldsoproepen. "Wat is dit? Een satanisch ritueel?", zegt een gebruiker. Een ander schrijft: "Deze terroristen moeten verpletterd en vernietigd worden". Weer een andere gebruiker stelt voor om een waterkanon in te zetten "om het menselijke afval op te ruimen".

Geert Wilders

Dit soort reacties zijn niet uitzonderlijk. Wanneer Radio Genoa een video op X plaatst, wordt deze vaak gepusht door bekende opiniemakers en politici met een grote schare online volgers. Ook in Nederland. Zo blijkt uit ons onderzoek dat Geert Wilders in ieder geval 30 keer een bericht van Radio Genoa op zijn eigen twitteraccount deelde. Begin december, een week nadat Wilders de verkiezingen in Nederland won, retweette hij het account nog. "Het houdt niet vanzelf op, maar wordt erger en erger. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden", stelde hij. De originele tweet van Radio Genoa ging over een aanslag in Parijs, een dag eerder. Een persoon ging wandelaars te lijf met een mes en hamer. Eén persoon kwam hierbij te overlijden, twee anderen raakten gewond.

"Angst is altijd een waardevol politiek ruilmiddel geweest", zegt Barath Ganesh, onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam. "Verontwaardiging en ophef creëren heeft de laatste 15 jaar goed gewerkt en wordt gelinkt aan de opkomst van radicaal- en extreemrechts". Het succes van accounts als Radio Genoa staat dan ook niet op zich. "Politici zijn bezig met: hoe gebruik ik hun activiteiten om mijn eigen campagne te boosten?"

Niet alleen deelt Geert Wilders tweets van Radio Genoa, andersom wordt Wilders vaak genoemd door Radio Genoa. Zo deelt begin dit jaar Radio Genoa een video van een koranverbranding van Pegida-voorman Edwin Wagensveld. "Moslim-immigranten vallen de Nederlandse politie aan nadat Wagensveld de Koran heeft verbrand. Geert Wilders waarschuwde ons: 'Islam is geweld!'", luidt de tekst bij de beelden. In een jaar tijd tweet Radio Genoa 25 keer over Geert Wilders.

"Dit soort accounts proberen angst in haat om te zetten", legt Ganesh uit. Zo ga je van passieve lezers naar actieve mensen die vinden dat er een probleem is – en dat iemand daar iets aan moet doen. "Onderzoekers noemen dit ook wel trading up the chain. Je begint met een contextloze video. Daar komt een suggestieve tekst bij met als boodschap, 'dit is hoe alle moslims zijn' of 'dit is wat immigranten doen en Europa gaat ten onder'. Misschien ziet iemand laag in een politieke partij de tweet, of een opiniemaker. En dan komt het bij een politicus terecht die het bericht op zijn eigen pagina deelt. Zo’n politicus verleent daarmee legitimiteit aan de originele tweet: ineens geldt een willekeurige video als bewijs dat een angst gegrond is."

Bereik

De tweets van Radio Genoa bereiken een groot publiek. De views per tweet lopen op tot in de miljoenen. Een tweet in september 2023 kreeg zelfs bijna 60 miljoen views. In de video waren migranten te zien die op elkaar gepakt in een boot op zee dobberden. Het bijschrift: "Er zijn momenteel acht Duitse NGO-schepen in de Middellandse Zee die illegale immigranten verzamelen om in Italië te worden gelost. Deze NGO's worden gesubsidieerd door de Duitse overheid. Laten we hopen dat de AfD de verkiezingen wint om deze Europese zelfmoord te stoppen". Het bericht bereikte ook de eigenaar van X: Elon Musk. Hij deelde het bericht ook.

Hoewel het account 'maar' 650 duizend volgers heeft, weet het toch een grote schare mensen te bereiken. De ruim 3.000 tweets die het verstuurde in een jaar tijd kregen samen bijna 3 miljard views. Gemiddeld is dat bijna 1 miljoen per tweet.

Dat dit account op X veel tractie krijgt is niet nieuw. Een Italiaanse onderzoeker publiceerde in 2023 een paper over Italiaanse twitteraccounts die tijdens de coronapandemie een belangrijk aandeel hadden in de informatievoorziening. Eén van de hoofdrolspelers daarin is Radio Savana, de voorloper van Radio Genoa. De berichten die zij verstuurden gingen regelmatig gepaard met desinformatie. Italiaanse factcheckers wisten diverse keren claims van Radio Savana te debunken. In die periode richtte het account zich overigens niet alleen op corona-gerelateerde onderwerpen, maar was het ook erg anti-overheid en anti-migratie.

Uit het onderzoek bleek dat de berichten van Radio Savana, en niet die van gezaghebbende bronnen zoals het Italiaanse ministerie van Volksgezondheid, populaire gezondheidsexperts en gerenommeerde nieuwsmedia, het meest geretweet werden.

Maar het is niet alleen het bereik van het account dat de aandacht trekt. Pointer analyseerde in de afgelopen maanden duizenden berichten van Radio Genoa. Uit die duizenden berichten blijkt dat het account stelselmatig vluchtelingen, moslims en mensen van kleur afschildert als 'hét grote gevaar' voor de samenleving. Wat is dit voor een account en wie gaat hierachter schuil?

Analyse

Uit onze analyse blijkt dat het overgrote deel van de berichten van Radio Genoa gaat over migranten, moslims of mensen van kleur. Meestal in negatieve zin. Het gaat om 84% van de tweets in een jaar.

Haat wordt online vaak verbloemd met ironische opmerkingen. De termen die het vaakst voorkomen in tweets van Radio Genoa zijn 'cultuurverrijkers' of 'cultuurverrijking'. Ze komen ruim 500 keer voor in een tweet. De term 'cultuurverrijker' lijkt niet haatzaaiend, maar de hoge mate van gebruik ervan is wel degelijk interessant. De term werd in Noord-Europa populair onder neo-nazi's in de jaren '80 en '90. Ze staken de draak met antiracisten die culturele verrijking als pluspunt zagen van immigratie en zo werd het een cynische uitdrukking van alles wat ze slecht vonden aan immigratiebeleid. Met de opkomst van internetfora verspreidden veel voorheen extreemrechtse kreten zich als zogenaamd ironische grapjes steeds verder over het internet. Verkapte termen als ‘cultuurverrijker’ zijn handig voor rechts, want je kunt altijd zeggen dat je gewoon een grapje maakte, en dat je helemaal geen haatdragende taal gebruikt.

Hoe Radio Genoa dit inzet, illustreren we met een voorbeeld uit november vorig jaar. Radio Genoa deelt een video waarop een persoon te zien is die met een langwerpig voorwerp meerdere auto’s vernielt. Als tekst wordt erbij gezet: "Cultuurverrijker in Spanje verwoest 11 auto's. Ze haten ons". De reacties op de tweet zijn wederom schrijnend. Maar wat de context van de originele video is, blijft gissen.

Naast 'cultuurverrijking' komen er ook andere termen vaker voor, zoals het woord 'jungle' (18 keer). Begin juni 2023 tweet Radio Genoa: "De jungle is naar Italië gekomen. Vechtpartij tussen Noord-Afrikanen gewapend met bijlen en messen. Wie heeft deze beesten Italië binnengelaten? Wij willen Julius Caesar terug!" Op een video is te zien hoe drie mensen elkaar op straat te lijf gaan.

Wie bestuurt Radio Genoa?

Zoals gezegd: Radio Genoa, zoals we het nu kennen, heette voorheen Radio Savana. Maar dat is niet de enige keer dat de naam is veranderd in de afgelopen jaren. In de zoektocht naar de persoon achter het account zien we dat het account voor 2021 meerdere namen kende; Antonio Zena, Antonio Quinto en AntonioDvx. Hoewel dit vermoedelijk allemaal schuilnamen zijn, zijn dit de eerste aanwijzingen die ons verder leiden naar de identiteit van de persoon achter het account.

Zo vonden we een gelijknamig Facebookaccount met dezelfde schuilnaam 'Antonio Quinto'. Aan dit account zit een e-mailadres gekoppeld dat ons een nieuwe naam geeft. We hebben ervoor gekozen om deze naam niet te delen, omdat hij (voor zover wij weten) niets strafbaars heeft gedaan. Daarnaast weten wij niet of hij als enige verantwoordelijk is voor het account. De naam leidt ons niet direct naar een social media-account van deze persoon, maar we vinden wel een zus van Antonio op Facebook en Instagram. Vooral het laatstgenoemde social media-platform blijkt een bron van informatie te zijn. Tussen 2017 en 2019 deelt de zus van Antonio meerdere foto’s van zichzelf met haar broer. Terwijl we de foto’s bekijken valt er iets op. Bij een Instagram-foto, waar de familie met elkaar op de bank zit, is een locatie getagd: Quinto al Mare, een wijk in het oosten van Genua. De schuilnaam Antonio Quinto blijkt dus te verwijzen naar een woonwijk.

Omdat we op dat moment alleen een wijk hebben, maar geen specifiek adres, schakelen we onze onderzoekspartners in Italië in. Journalisten van het onderzoeksjournalistieke platform IRPI weten te achterhalen dat een bedrijf van Antonio geregistreerd staat in Genua. Het adres leidt naar een appartementencomplex in de woonwijk Quinto al Mare. Eind april bellen we bij dat adres aan.

Een broer van Antonio doet open. Hij vertelt dat Antonio hier al een aantal jaar niet meer woont, maar dat hij naar een dorpje ten zuiden van Rome is verhuisd. Een adres wil hij niet geven, wel een mailadres. We proberen een afspraak te maken voor een ontmoeting, maar al vrij snel worden we via hetzelfde mailadres afgewimpeld. "Bedankt voor uw interesse, maar voorlopig zijn we niet van plan om over Radio Genoa te praten." Als afsluiting eindigt Antonio met: "Groeten, Radio Genoa."

Hoewel Antonio niet wil meewerken aan een interview, stellen we hem via de mail nog een aantal vragen. We willen weten wat zijn drijfveer is. Vlak voordat we dit onderzoek naar buiten brengen, komt er toch nog een mail. De betrokkenheid van Antonio wordt daarin ontkend. Ook zegt men dat ze geen haatzaaiende of racistische berichten posten.

Verantwoordelijkheid techbedrijven

Omdat de berichten van Radio Genoa veelvuldig worden gedeeld op X, vragen we het social media-platform ook om een reactie. We willen weten wat zij vinden van het account, wat met enige regelmaat haatzaaiende berichten deelt. Ook zij gaan niet in op onze vragen. Standaard komt er een automatische mail terug: "Busy now, please check back later". Een aantal dagen nadat we het platform om een reactie vroegen, zien we dat het account van Radio Genoa geschorst is. Alle tweets zijn verdwenen, net als de volgers. Heeft X dan toch ingegrepen?

Ja, maar de schorsing is maar van korte duur. Een dag later verschijnt er alweer een tweet van Radio Genoa in de tijdlijn: "We zijn weer terug".

"Vrijwel alle platforms zijn de budgetten en het aantal medewerkers aan het terugdraaien van wat 'trust and safety' heet," zegt Alice Stollmeyer, oprichter en directeur van Defend Democracy. De organisatie werkt aan het verdedigen en versterken van de democratie tegen buitenlandse, binnenlandse en technologische bedreigingen. Maar volgens Stollmeyer is het probleem breder dan het modereren van inhoud en reacties. "Het gaat ook om hoe die platforms gebouwd zijn, wat voor inhoud je aanbevolen krijgt. Je krijgt namelijk extreme inhoud eerder te zien. Zowel propaganda als de algoritmes van deze platforms zijn speciaal ontworpen om onze emoties aan te spreken. Juist als je in je emotie schiet, ben je geneigd te reageren, delen of liken."

Stollmeyer: "Als je haat zaait, draag je bij aan een wij-versus-zij-gevoel. Hoe meer verdeeld wij zijn als maatschappij, hoe minder veerkracht of weerbaarheid onze democratie heeft. En zeker in het geval van desinformatie. In de Verenigde Staten zie je dat polarisatie zo sterk wordt dat je nauwelijks meer tot zinvolle wetgeving kunt komen. Zonder gedeelde werkelijkheid kun je het niet goed over de inhoud van beleid hebben. Buitenlandse actoren zetten dan ook in op het vergroten van de verdeeldheid."

Factchecken en mediawijsheid alleen zijn niet genoeg, vindt Stollmeyer. "We moeten ook nog veel meer de platforms reguleren. En we moeten echt ook in Nederland niet denken dat we immuun zijn. We denken vaak nog een beetje: ja maar dat kan hier toch niet gebeuren. Dat is dus niet zo. Ik weet niet of het naïviteit is of arrogantie, of dat we nog steeds de democratie maar gewoon voor lief nemen. Die tijd is echt voorbij."

Dit is een onderzoek in samenwerking met VRT NWS en IRPI. Lees hier het artikel van VRT.

Bekijk hieronder de uitzending over Radio Genoa terug: