Dick de Jong, eigenaar van een metaalrecyclingbedrijf en Marc Snijders, projectontwikkelaar, staan op een bedrijventerrein in Alkmaar. Ze hebben beide een probleem. De Jong wil verduurzamen door meer met elektrische machines te werken. Maar daarvoor heeft hij meer stroom nodig en die kan hij hier niet krijgen. Want het stroomnet is vol.

Snijders wil op dit terrein 1100 tot 1400 duurzame woningen realiseren, maar daarvoor moeten bedrijven als die van De Jong eerst verhuizen. De Jong wil best weg om ergens anders te verduurzamen en plek te maken voor de woningen van Snijders. Maar zijn oude aansluiting mag hij niet meenemen naar een nieuwe locatie en op die nieuwe locatie kan hij ook geen nieuwe stroomaansluiting krijgen. Want het stroomnet is vol.

Volgens Netbeheer Nederland, brancheorganisatie voor netbeheerders, staan 5600 aanvragen voor (de uitbreiding van) een stroomaansluiting, net als die van De Jong, op de wachtlijst bij netbeheerders. Met het vooruitzicht dat ze daar nog jaren op blijven staan en de wachtlijsten alleen maar langer worden. Daardoor stagneren verduurzamingsplannen en loopt, bijvoorbeeld in het geval van het terrein in Alkmaar, zelfs woningbouw vertraging op.

Zo klein als een campingnetwerk

We hebben in Nederland een campingnetje, heeft hoogleraar energiesystemen David Smeulders de ex-directeur van netbeheerder TenneT wel eens horen zeggen. Ons stroomnet is niet uitgerust op enorme hoeveelheden stroom. Lange tijd was dat ook niet nodig. Totdat we met zijn allen aan de slag gingen met verduurzaming en we elektrische auto’s, warmtepompen, kookplaten en zonnepanelen gingen aanschaffen. En dus veel meer duurzame stroom gingen vragen van en leveren aan het net. Al die stroom kan het net, als we het veilig werkend willen houden, niet tegelijkertijd transporteren. En dus zit het stroomnet in delen van het land op slot.

Om te zorgen dat bedrijven als die van De Jong niet eindeloos lang hoeven te wachten op een aansluiting, moeten we volgens Hans-Peter Oskam, directeur van Netbeheer Nederland, vooral zorgen dat we het stroomnet uitbreiden. “Als je alle elektriciteitsnetten in Nederland achter elkaar legt, dan kun je acht keer de wereld rond,” zegt hij. “En als we de duurzaamheidsdoelen willen halen, zullen we nog ongeveer twee drie vier keer de aarde rond moeten bouwen om dat te doen.”

Uitbreiding net stagneert, alternatieve oplossingen nodig

Maar dat uitbreiden van het stroomnet gaat niet zomaar. Netbeheerders kampen al jaren met enorme personeelstekorten en ook de stikstofproblematiek heeft invloed op de uitbreiding van het net. Zo berichtte Pointer bijvoorbeeld eerder over een situatie op de Noord-Veluwe. Daar staan elektriciteitsstations die eigenlijk uitgebreid moeten worden, maar omdat ze pal naast Natura-2000 beschermd natuurgebied liggen, kan dat niet. Bij de uitbreiding van de stations zal namelijk stikstof uitgestoten worden, en dat mag niet zo dicht bij Natura-2000.

Naast personeelstekorten en stikstofproblematiek, spelen ruimtegebrek en trage ruimtelijke procedures een rol volgens Oskam. “Het bouwen van een elektriciteitsknooppunt kan in twee jaar,” zegt hij. “Maar de vergunning en de ruimtelijke procedures waar wij tegenaanlopen duren tot acht jaar.”

In de tijd dat de netten nog niet zijn uitgebreid, blijven de wachtlijsten met aanvragen bestaan. Dick de Jong, van het ijzerrecyclingbedrijf in Alkmaar, kan bijvoorbeeld pas ’misschien vanaf 2029’ een grotere of nieuwe aansluiting krijgen. Wat moeten ondernemers als hij in de tussentijd?

Als het aan Oskam ligt, moeten partijen die willen verduurzamen, en daarvoor meer elektriciteit nodig hebben, vroegtijdig met netbeheerders en gemeentes in gesprek. Samen zouden ze dan kunnen kijken hoe ze zonder (extra) aansluiting toch (meer) stroom kunnen gebruiken door innovatieve oplossingen als batterijen of het onderling delen van stroom.

Alternatieve oplossingen lopen stuk op regelgeving

Veel partijen die op de wachtlijst staan voor een stroomaansluiting, willen werken aan wat Oskam zegt. Zo ook Tom Grootjen en Milda Mooi van de lokale energiemaatschappij Saenz. Zij zijn actief op een bedrijventerrein in Wormerveer, waar verschillende bedrijven te maken hebben met het volle stroomnet. Grootjen en Mooi hebben laten uitrekenen dat alle bedrijven op het terrein samen geen tekort aan stroom hebben. Sommige hebben te weinig, andere hebben over. Onderling stroom delen zou dus ideaal zijn. Alleen dat kan niet.

Wie te veel stroom heeft, mag het voorgoed inleveren bij de netbeheerder. “Dan gaat het naar de eerste in de wachtrij,” legt Mooi uit. Maar ondernemers die eenmaal iets weggeven aan de netbeheerder, kunnen het later niet meer terugkrijgen. En dus doen ze dat bijna nooit. “Ieder bedrijf denkt individueel na over zijn eigen positie,” zegt Grootjen. “Dat begrijp ik.” Beter zou het volgens de twee zijn als bedrijven hun teveel aan stroom kunnen weggeven aan de buurman, met de zekerheid dat ze later eventueel ook stroom van een ander bedrijf kunnen krijgen als ze te weinig hebben. “Maar dat mag niet van de wetgeving,” zegt Mooi.

Niet alleen in Wormerveer lopen innovatieve initiatieven stuk op regelgeving. Eerder berichtten we al over staalondernemer Auke Sjoerd Tolsma, die in de Noordoostpolder op de wachtlijst staat bij de netbeheerder omdat hij extra stroom nodig heeft voor nieuwe, duurzame afzuiginstallaties. Hij bedacht meerdere oplossingen om, ondanks dat hij geen grotere aansluiting krijgt, toch extra stroom te hebben in de hal waar zijn afzuigers staan.

Zo wilde hij stroom transporteren naar de hal met de afzuigers, vanuit een andere hal met een aparte stroomaansluiting, waar hij wel genoeg stroom heeft. Ook zou hij zonnepanelen op die andere hal kunnen plaatsen en de opgewekte stroom kunnen gebruiken in de hal met de afzuigers. Maar al die oplossingen sneuvelen vanwege regels. Stroom van de ene naar de andere hal transporteren mag niet.

Nieuwe Energiewet komt te laat

Voorbeelden als die uit Wormerveer en de Noordoostpolder zijn er in overvloed. Is de situatie dan hopeloos voor ondernemers die willen verduurzamen, maar geen stroomaansluiting kunnen krijgen en ook niet uit de voeten kunnen met slimme alternatieven? “Je zou natuurlijk ook over kunnen gaan naar niet-duurzame oplossingen,” zegt Snijders die zijn woningen in Alkmaar wil bouwen. “Maar dan ga je grote aggregaten erbij zetten, ladingen stookolie erdoorheen jagen.” “Dan gaan we met zijn allen heel veel CO2-uitstoot produceren,” vult De Jong, wiens bedrijf de woningbouw in de weg zit, aan.

Omdat verduurzaming juist hoog op de agenda staat, is het voorlopig dus wachten op verandering van de regelgeving. Hans-Peter Oskam van Netbeheer Nederland pleit voor coulance voor stikstofuitstoot bij het uitbreidingen van het stroomnet. Ook zou hij graag zien dat vergunningsprocedures voor uitbreidingen versneld worden. En netbeheerders zijn volgens hem in gesprek met het ministerie, marktpartijen en de toezichthouder, om te kijken of de regels rondom innovatieve oplossingen als die in Wormerveer en de Noordoostpolder kunnen veranderen. Het ministerie werkt aan een nieuwe Energiewet, die daar misschien gelegenheid voor biedt. Het duurt alleen nog even voor die er komt.

“We hadden beter op het gas kunnen blijven”

Voor sommige ondernemers is dat rijkelijk laat. De Jong uit Alkmaar kan voorlopig niet verder verduurzamen, Snijders kan niet bouwen. Bij Grootjen en Mooi in Wormerveer zijn er nieuwe bedrijven die zich op het terrein willen vestigen, maar dat nu niet kunnen omdat ze geen aansluiting krijgen. En Auke Sjoerd van het staalbedrijf heeft inmiddels zelf een kabel van de ene naar de andere hal getrokken, ook al mag dat niet. Maar, zegt hij: “Achteraf hadden wij beter op het gas kunnen blijven.”

Bekijk onze uitzending over de file op het stroomnet: