Wij helpen je genezen van homofilie, bieden enkele Nederlandse kerken aan. Als homo of lesbienne begin je de behandeling en als hetero kom je eruit. En hoewel dit soort genezingen zeer omstreden zijn, betaalt de overheid er nog aan mee ook. Dankzij de ANBI-regeling krijgen de kerken belastingvoordeel.

Zo zijn er meer voorbeelden van dubieuze praktijken. Vorige week sprak een Kamermeerderheid zich uit tegen Jehovah’s Getuigen. De geloofsgemeenschap kan leden opleggen nooit meer contact te hebben met afvalligen, wat betekent dat soms zelfs ouders hun kinderen niet meer mogen zien. 'Chantage', zeiden Kamerleden en vroegen de verantwoordelijk minister te onderzoeken hoe we dit kunnen stoppen. Want ook deze kerk krijgt fiscale voordelen.

Het kabinet zelf vindt het ook onwenselijk dat er overheidsgeld naar dit soort kerken gaat. Staatssecretaris Vijlbrief (Financiën) kondigde vorig jaar een onderzoek aan naar de voorwaarden voor deze fiscale regeling. In maart 2022 moet een commissie de uitkomsten laten weten.

ANBI

Want wat is eigenlijk die ANBI? Met geloof heeft het niets te maken. Allerlei stichtingen en verenigingen die het algemeen belang beogen, zoals het Rode Kruis of Greenpeace, kunnen de ANBI-status en daaraan verbonden fiscale voordelen krijgen. Vraag een toekenning aan, zorg dat zaken zoals een website, bestuur en jaarrekening op orde zijn en je ontvangt bijvoorbeeld korting op de energiebelasting en mensen mogen fiscaalvriendelijk schenken.

Zeker dat laatste kan lucratief zijn. Als voorbeeld: wanneer iemand in de hoogste belastingschaal zit en 1000 euro verdient, dan zou daar normaal 495 van naar de fiscus gaan. Er blijft dus maar de helft over om te schenken. Maar dankzij de ANBI-status mogen mensen die 1000 volledig schenken aan een instelling. Zeker wanneer gelovigen hoge inkomens hebben en veel belasting betalen, is dat aantrekkelijk.

Het gaat wel onder voorwaarden, zo moeten gezichtsbepalende personen van de kerk niets op hun kerfstok hebben dat te maken heeft met de organisatie, en kan de belastingdienst een Verklaring Omtrent Gedrag opvragen. Ook moet de organisatie feitelijk het algemeen belang beogen en moeten de financiën open en transparant zijn. Maar in de praktijk kunnen ook sektes hieraan voldoen, die krijgen soms ook daadwerkelijk de ANBI-status.

Scientology

Wel grijpt de overheid af en toe in, zoals bij Scientology. Op papier is het een kerk, in de volksmond een sekte, en voor de Belastingdienst een organisatie waarin het algemeen belang niet genoeg werd beoogd. Dat kwam ook mede door de dure cursussen die de geloofsgemeenschap aanbiedt. Na een jarenlange strijd over die ANBI-status velde in 2016 de Hoge Raad het laatste oordeel: Scientology dient te weinig het algemeen nut voor de ANBI-regeling. Sindsdien doet de geloofsgemeenschap het zonder.

Ook Noorwegen zette begin dit jaar een vergelijkbare stap bij Jehovah's Getuigen. Die staat schrapte de Noorse subsidie voor kerken omdat leden van Jehovah's Getuigen vanwege het uitsluitbeleid druk voelen om vooral niet op te stappen. Geen vrije uitschrijving? Dan ook geen geld, stelde de toezichthouder. Al moet de Noorse rechter moet nog oordelen of die stap terecht is.

Maar het is de vraag of het werkt. De Noorse Rolf Furuli is sceptisch. Hij kaartte het shunning-beleid aan, maar heeft als ex-ouderling de Jehovah’s Getuigen goed leren kennen en denkt dat dit soort verandering niet snel plaatsvindt. "Als ze ineens besluiten dat dit beleid moet stoppen, zal dat zo’n enorme aftocht zijn, ze zullen te veel gezichtsverlies lijden."

Nederland

Dus de staat kán ingrijpen, maar begeeft zich daarmee wel op glad ijs. Want wanneer mag een overheid zich bemoeien met religie? De onderzoekers die op dit moment naar de ANBI-voorwaarden kijken willen niets zeggen tot het rapport er is. Maar juristen met kennis van recht en religie hebben twijfels. Stel dat er strengere eisen komen, wie bepaalt die dan. Het kabinet? En wat als we een kabinet krijgen dat specifiek het niet zo heeft op christenen, moslims, of milieuorganisaties?

"Dit is een gevaarlijke ontwikkeling, zegt Sigrid Hemels, hoogleraar belastingrecht aan de Erasmus Universiteit over het plan om extra eisen te stellen. "Ik vind homogenezing natuurlijk ook niet kunnen, maar met de huidige regelgeving kan de Belastingdienst instellingen aanpakken die onvoldoende het algemeen nut beogen. Dat begrip algemeen nut moet je niet politiseren, dan blijven alleen organisaties over die het kabinet wil. Je wil juist pluriformiteit houden." Zij stelt dat het laatste woord aan de rechter is.

Discriminatie

Ook Teunis van Kooten, advocaat en gespecialiseerd in religie, ziet problemen vanwege de scheiding van kerk en staat. Bovendien worden de eisen al steeds strenger. "Vorig jaar is onder meer discriminatie en groepsbelediging toegevoegd", zegt hij. Als een gezichtsbepalend persoon zich daar schuldig aan maakt, mag de belastingdienst de ANBI-status intrekken.

Hij ziet dat door de striktere voorwaarden, zoals ook jaarrekeningen publiceren, kerken wel eens afzien van de regeling. "Vooral kleinere migrantenkerken. Die hebben er vaak ook minder voordeel van; de ANBI is vooral aantrekkelijk voor leden met hoge inkomens."

Dat is dus de vraag waar het kabinet voor staat. Kun je met fiscale druk een kerk of sekte dwingen te veranderen, of toch beter via het strafrecht? Minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) moet in verzoek op de Tweede Kamer dat nu onderzoeken voor in ieder geval de Jehovah's Getuigen. Voor juni reageert het ministerie op de vraag.