‘Wij willen een samenleving waarin het voor mensen makkelijker wordt om gezonde keuzes te maken’, zei Staatssecretaris Blokhuis bij de presentatie van het Nationaal Preventieakkoord. Eind vorig jaar zetten 70 partijen hun handtekening eronder. In het akkoord staat een pakket aan maatregelen om overgewicht terug te dringen.

GroenLinks vindt de maatregelen in het preventieakkoord veel te licht. ‘Die btw-verhoging op groenten en fruit vinden wij heel slecht, daar had best wat aan gedaan kunnen worden. Gezond eten moet toegankelijk en goedkoop zijn,,’ vertelt Tweede Kamerlid Wim-Jan Renkema.

Ook ziet de partij wel wat in een suikertaks of een accijnsverhoging op suikerhoudende producten, zoals frisdranken. ‘In Engeland heeft die maatregel heel wat opgeleverd. Ze hadden 600 miljoen extra btw-inkomsten verwacht door deze maatregel. Dat is maar de helft geworden, omdat mensen het product niet meer kopen als het 25 procent duurder wordt gemaakt,’ aldus Renkema.

Het CDA had een suikertaks in hun concept-verkiezingsplan staan, maar dat heeft de definitieve versie niet gehaald. ‘Een overgrote meerderheid van onze leden heeft aangegeven meer te zien in goede en duidelijke afspraken met fabrikanten, dan in een suikertaks,’ reageert Anne Kuik, Tweede Kamerlid voor het CDA. ‘Wij willen eerder inzetten op afspraken met fabrikanten en levensmiddelenindustrie voor minder suiker in producten, kleinere portiegroottes, en minder verkochte calorieën via A-merk frisdranken. Daarnaast is het belangrijk dat de consument makkelijk ziet wat ze precies binnen krijgt. Je moet niet hele studies hoeven voeren om te zien dat er in een product veel suiker zit. Een helder keurmerk moet hierbij helpen’, aldus het CDA.

‘Maken we een zak drop straks 7,50 euro?’

Hayke Veldman, Tweede Kamerlid voor de VVD, ziet niets in wettelijke maatregelen als een suikertaks. ‘Je kan beter afspraken maken met producenten, dan producten duurder maken. Dat weerhoudt mensen misschien niet. Of gaan we een zak drop straks 7,50 euro maken?’

Veldman voelt er niets voor om in te grijpen in het winkelaanbod en vindt het bovendien in de praktijk niet uitvoerbaar. ‘Als je voor de derde keer een fles cola koopt in de week, gaat de caissière daar wat van zeggen?’ Veldman haalt hetzelfde argument aan voor gezonde schoolkantines en een gezond aanbod in ziekenhuizen. ‘Je lost het probleem niet op als je alle schoolkantines 100 procent gezond maakt. Want scholieren lopen het centrum in en kopen daar toch een broodje kroket. Moeten we het hele centrum vrijmaken van broodjes kroket? In zo’n land wil ik niet wonen. En daarbij gaan ziekenhuizen en scholen zelf over wat ze aanbieden.’

‘Eigen verantwoordelijkheid’

Ook komt de ‘eigen verantwoordelijkheid’ om de hoek kijken bij de VVD. Veldman: ‘Uiteindelijk blijft het de verantwoordelijkheid van mensen zélf wat ze eten. Als je alles wat minder gezond is niet meer aanbiedt, leven we niet meer in een vrij land.’

‘Vanuit de liberale denkrichting is dat verklaarbaar, maar toch vind ik het gek,’ reageert Renkema van GroenLinks. ‘In de jaren ’70 waren er veel verkeersdoden, toen kwam de airbag, de gordel en maximum snelheden. Mensen stonden daar ook niet om te springen, maar die maatregelen zijn bedacht en gehandhaafd. Dat zou ook bij deze problematiek moeten gebeuren. Overgewicht is een sluipmoordenaar.’

‘Ernstige conclusie, de quickscan van het RIVM’

Volgens het RIVM zijn de ambitieuze doelen die in het preventieakkoord staan op het gebied van overgewicht onhaalbaar: ‘Het pakket aan voorgestelde maatregelen is op basis van deze inschatting van de mogelijke impact onvoldoende om de hoge ambities waar te kunnen maken.’

Ook het RIVM verwacht dat het effect van het preventieakkoord op het aantal mensen met overgewicht minimaal is, zo is te zien in onderstaande grafiek. De rode lijn laat zien dat het aantal mensen met overgewicht de komende jaren gewoon blijft stijgen, ondanks de ambities van het akkoord. En dat terwijl datzelfde akkoord juist een stevige daling ambieert (zie blauwe lijn).

Denken de partijen dat de doelstellingen van het preventieakkoord op deze manier worden gehaald? ‘Dat is natuurlijk wel onze inzet, maar het is zeer waarschijnlijk dat daar richting 2040 meer voor nodig zal zijn,’ zegt Kuik van het CDA. ‘Het RIVM geeft aan dat de kennis op het gebied van effectief beleid tegen overgewicht beperkter is dan bij roken en alcoholgebruik. De mogelijke impact van acties en doelstellingen met betrekking tot overgewicht is daardoor lastiger in te schatten,’ aldus Kuik. Het RIVM geeft inderdaad toe meer kennis over roken en alcoholgebruik te hebben, maar komt toch tot de bovenstaande trendlijn. Want volgens het RIVM zijn de maatregelen in het akkoord niet stevig genoeg om tot een ‘effectieve gedragsverandering’ te leiden.

GroenLinks vindt het een ‘ernstige conclusie’ van het RIVM en zou liever zien dat er direct hardere maatregelen getroffen worden, in plaats van het blijven monitoren, wat staatssecretaris Blokhuis nu gaat doen. Het ministerie van VWS (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) vertelt ons: ‘De staatssecretaris heeft steeds gezegd: het preventieakkoord is een belangrijk startpunt. Als de komende tijd blijkt dat de maatregelen te weinig effect hebben, dan moeten we opnieuw met elkaar om tafel en waar nodig iets extra’s inzetten.’

Kijk zondag 17 maart om 22.40 uur naar de Monitor op NPO2.