Al sinds de vorige eeuw wordt in de Schoonebeekse ondergrond gas én olie gewonnen. Het is een goudmijn. Er ligt nog steeds voor miljarden aan ruwe olie in de grond. Jos van Hees is voorzitter van Dorpsbelangen Schoonebeek. “Vroeger woonden de NAM-directeuren hier gewoon in het dorp.” Hij neemt ons mee op een tour rondom Schoonebeek. Overal waar we rijden zien we grote dikke buizen liggen, kilometerslang dwars over akkers die leiden naar geasfalteerde oliewinlocaties.

Rondom het hele dorp wemelt het ervan. “Vanuit hier wordt de ruwe olie via diezelfde buizen vervoerd naar Duitsland naar een BP-raffinaderij,” vertelt van Hees. De Duitse grens is net een kilometer buiten het dorp. Aan Duitse zijde staan tientallen ja-knikkers traag te pompen om de olie ook daar te winnen. Het is ‘zware’ olie, zoals dat wordt genoemd. Moeilijk op te pompen, en daar zit gelijk het probleem.

Zorgen over vervuild afvalwater: opstand in Twente

Om de taaie, dikke, stroperige olie naar boven te halen heeft de NAM een techniek ontwikkeld met het ‘losstomen’ van de olie. Dit wordt sinds 2011 toegepast. Per dag worden enorme hoeveelheden water, tot 8000 kubieke meter per dag, verhit tot stoom van 300 graden en in het olieveld geïnjecteerd, zodat de olie vloeibaarder wordt en makkelijker gewonnen kan worden. Wat overblijft is het vervuilde afvalwater. Tot voor kort werd via het buizenstelsel het afvalwater vervoerd naar Twente en daar in lege gasvelden gepompt. Maar de Twentse bevolking is in opstand gekomen door een aantal incidenten met lekkages aan buizen. En nu wil de NAM het afvalwater dichterbij huis injecteren: in het lege gasveld op 3 kilometer diepte, recht onder het dorp Schoonebeek.

Risico’s voor drinkwater?

Maar ja, wat heb je daar als burger over te zeggen? En kun je het überhaupt tegenhouden? Het dorp is er ook nog eens verdeeld over. Jos van Hees weet als voorzitter van Dorpsbelangen dat niet iedereen in Schoonebeek er hetzelfde over denkt. De NAM was jarenlang de grootste werkgever in de omgeving. Mensen die voor het olieconcern werkten kregen een huis, hadden hun eigen zwembad. Het bedrijf zorgde goed voor z’n werknemers. Het is een sentiment dat nog steeds onder een gedeelte van de bevolking leeft. Bij hen is het vertrouwen in de NAM groot.  

Maar voor anderen is dat sentiment al lang verleden tijd. Die inwoners vragen zich af: welke risico’s brengt het vervuilde water met zich mee? Wat is de kans op bevingen door de lege gasvelden zo aan te roeren? Wat als er lekkage komt: kan het drinkwater worden aangetast? Zoveel vragen, maar wie kan ze geruststellen? “Ik merk dat NAM maar één ding wil: hier injecteren. En het ministerie van Economische Zaken, die de vergunning moet verlenen, heeft ook financiële belangen. Het levert veel geld op voor de staatskas. En wij als burgers hebben een enorme kennisachterstand. Het is heel lastig alle consequenties te overzien voor de toekomst.”

‘Een charmeoffensief van de overheid’

Sinds het debacle met het Groningse aardgas wil Staatssecretaris Vijlbrief (Mijnbouw) het nu goed aanpakken en draagkracht creëren, burgers erbij betrekken en omwonenden ook een stem geven vóór hij een vergunning afgeeft aan de NAM om bij Schoonebeek te injecteren. Alleen verloopt dat draagvlak creëren allesbehalve soepel.

Er is een zogenoemde ‘ontzorgingstafel’ in het leven geroepen: in verschillende sessies moeten tussen NAM, overheid en burgers duidelijke afspraken op papier komen om het vertrouwen te winnen. “Het is echt een charmeoffensief,” zegt van Hees, die deelneemt aan de gesprekken. Hij worstelt ermee. “We moeten als bewoners afspraken maken met de NAM over zaken waar we geen technische kennis over hebben. Bijvoorbeeld: bij welke aardbeving en welke magnitude moet de NAM stoppen met de waterinjecties in het gasveld? Die deskundigheid hebben wij helemaal niet. En daar moeten we ook nog eens onze handtekening onder zetten. Dat voelt absoluut niet goed.”

Van Hees gaat de lijst met afspraken dus ook niet steunen. “Stel dat het later toch mis gaat, dan krijgen wij de schuld.” Formeel zijn lokale overheden geen partij, maar toehoorders in het hele inspraakproces. Maar volgens Jos moeten juist zij meer verantwoordelijkheid én de regie nemen om burgers te beschermen. ”We zijn als bewoners nu zelf aan het aanmodderen. Zij hebben zorgplicht naar ons!”

NAM op blauwe ogen geloven?

Dorpsbelangen gaat komende maand een enquête onder de inwoners uitzetten. Want wat wíllen de Schoonebeekers? Staatssecretaris Hans Vijlbrief zegt te zullen luisteren naar de bewoners. Maar volgens Van Hees blijft het tot nu toe bij vage toezeggingen. “In de eerste bijeenkomst heeft Vijlbrief toegezegd dat ‘als de bevolking het niet wil, het ook niet doorgaat’. Maar in de brief die onlangs naar de Tweede Kamer is gegaan is dat alweer afgezwakt.” Het blijft voor bewoners moeilijk de overheid en de NAM op haar blauwe ogen te geloven.

Op dit moment ligt de olieproductie stil. De NAM is de vergunning al aan het voorbereiden om te kunnen injecteren in de Drentse bodem. Die wordt binnenkort ingediend bij het ministerie van Economische Zaken. In de laatste bijeenkomst met de bewoners heeft de NAM toegezegd ‘zoveel als mogelijk’ de afspraken die ze met elkaar hebben vastgelegd mee te nemen in het vergunningentraject.