Geen zin om te lezen? Luister hier onze uitzending van 13 juni:

Journalist Margaux Tjoeng ging voor Follow the Money en Pointer Radio tong vangen op de Noordzee met de Urker kotter 'UK33 Willempje Hoekstra’. Lees hier de reportage en haar bevindingen.

De visserij heeft er een concurrent van formaat bij. De Noordzee speelt namelijk een hoofdrol in de energietransitie. De helft van de Europese offshore windenergie moet straks uit de Noordzee komen. De Europese Unie wil 800 miljard euro investeren om zo’n 300 gigawatt (in 2050) aan duurzame energie op te wekken. Alleen al het Nederlandse deel van de Noordzee dient over minder dan 40 jaar tot 72 gigawatt te produceren. Er moet dus een flink tandje bij: 80 procent van alle huidige Europese offshorewindturbines staat in de Noordzee, met een gezamenlijke opbrengst van nog maar 20 gigawatt.

Door de komst van de windparken gaan er gebieden dicht voor de kottervisserij. Uitgerekend zandbanken waar Nederlandse vissers hun platvis vandaan halen, zijn namelijk interessant voor de bouw van windparken. Zeeuwse en Zuid-Hollandse collega’s moesten vanwege de aanleg van Windpark Borssele al naar andere visgronden op zoek.

Bovendien komen er op de Noordzee meer natuurparken. Deze gebieden worden gesloten voor de bodemvisserij. Als gevolg van de uitrol van wind op zee gaan er nog meer gebieden dicht voor de vissers en ook het aantal stroomkabels in de bodem neemt flink toe. Ook hier zijn de gevolgen op de vissen nog onvoldoende wetenschappelijk onderzocht.

Ecologische effecten onvoldoende onderzocht

Het Rijk maakte vorig jaar afspraken met het bedrijfsleven en met natuurorganisaties over de opnieuw in te richten Noordzee, maar de vissers weigerden hun handtekening te zetten onder dit zogeheten Akkoord voor de Noordzee . De vissers hekelen het gebrek aan inspraak bij het selecteren van windlocaties. Ze vinden dat ze van hoofdgebruiker tot ‘medegebruiker worden ‘gereduceerd’, maar het meest vrezen ze voor de ecologische effecten. Die zijn volgens hen nog onvoldoende onderzocht. Het aanleggen van de parken met heipalen in de zeebodem en het draaien van grote turbinebladen kunnen het onderwaterleven beïnvloeden. Dat kan schadelijk zijn voor de vissen en dus voor hun boterham.

“Het ergste is niet wat er allemaal in de lucht draait”, vertelt schipper Jacob de Boer van de UK33. “Tong zit in de bodem, maar wat gaat die zeebodem doen wanneer er voor die windparken allemaal palen in komen. De stroming wordt daardoor heel anders. En wat als de tong gaat paaien? Gaat dat straks allemaal wel goed? Daar is nog nooit onderzoek naar gedaan.”

Eén van die onzekerheden is het effect op de zeebodem dat in meerdere internationale onderzoeken wordt aangestipt. Windparken worden steeds hoger, de turbines krachtiger en de wieken weidser en dat heeft invloed op de stromingen en de golven. Zo kunnen ze van invloed zijn op de getijden en daarmee gevolgen hebben voor de eb- en vloedstromen in het Nederlandse deltagebied.

Mariene-ecoloog Luca van Duren van onderzoeksinstituut Deltares in Delft: “Het gaat om fundamentele veranderingen en processen die ten grondslag liggen aan het mariene ecosysteem en het functioneren van vissen, vogels en zeezoogdieren.” De onzekerheden over de effecten van windparken zijn “erg, erg groot”, aldus Van Duren.

Verkennend Deltares-onderzoek (pdf) liet zien dat windparken voor de kust van België, Nederland, Duitsland, Denemarken en Groot-Brittannië de golven, de stroming, de gelaagdheid van water en de windsnelheid boven water veranderen.

Van Duren: “Met een modelstudie hebben we een begin gemaakt om de effecten in kaart te brengen. We hebben nu een beter beeld van welke delen van de Noordzee gevoelig zijn en welke minder en waarom.”

Wat het precieze effect is op commercieel interessante vissoorten als tong en schol wordt in Nederland niet onderzocht. In België is er wel een langlopende monitoringsstudie. Ecoloog Gert Van Hoey van het Instituut voor landbouw-, visserij- en voedingsonderzoek (ILVO) wijst op de eerste resultaten bij tong en schol: “In windparken wordt iets meer schol gevonden, maar voor tong zien we diezelfde ontwikkeling niet.” Dit kan een aanwijzing zijn dat deze platvissen de windparken gebruiken als een soort toevluchtsoord om te ‘herstellen’.

Kottervissers onder druk door Europese milieueisen

De kottervisserij beleeft een zwaar jaar. Na het inleveren van visquota door de Brexit, hoge brandstofprijzen en lage visprijzen doordat de restaurants vanwege corona lange tijd dicht waren, staat het verdienmodel van de tong voornamelijk onder druk vanwege aangescherpte Europese milieuregelgeving voor de bodemvisserij. Europa wil de visserijpraktijken verduurzamen, maar zonder compensatie en toekomstperspectief op een rendabele tongvisserij zitten de vissers klem.

Afgelopen week kregen de vissers nog een extra dreun te verduren. Het Europees Parlement stemde op 8 juni in met een voorstel aan de Commissie om onder meer de vangst van platvissen als tong en schol uit te faseren. Dit betekent dat de bodemvisserij nog verder ingeperkt gaat worden.

Strengere Europese milieueisen aan bodemvisserij

Het zogeheten bodemvissen ligt al langer onder vuur. Volgens natuurorganisaties zijn de boomkorren en sleepnetten waarmee de vissen worden gevangen te schadelijk vanwege de ongewenste bijvangsten, bodemberoering en CO2 uitstoot. De minder invasieve manier van vissen met de elektrische puls werd in 2019 door Europa verboden, terwijl wetenschappers later bewezen dat ‘elektrisch vissen’ vele malen duurzamer is dan met sleepnetten die de bodem beroeren.

Aan boord van de UK33 Willempje Hoekstra schampert Jacob over de gang van zaken. “Ze zetten eerst een windpark neer en gaan pas daarna onderzoek doen. En als er dan ineens geen vis meer is, heb je pech gehad.”

Als de overheid met een betere saneringsregeling komt, overweegt hij de handdoek in de ring te gooien. De UK33 is een oud schip. “Maar goed, je weet het nooit. Misschien dat er straks toch nog iets mogelijk is.”