Esther van Fenema heeft het vaker gezien in het Leids Universitair Medisch Centrum waar ze werkt als psychiater: mensen die bij de eerste hulp terechtkomen na een zelfmoordpoging. "Ik sta dan op intensive care met huilende familieleden eromheen en patiënt die zegt: Ik sta al zo lang op een wachtlijst, ik weet echt niet meer wat ik moet doen." Het is een extreem voorbeeld van de gevolgen die lange wachtlijsten voor patiënten in de GGZ kunnen hebben.

Reporter Radio vroeg de meest recente cijfers over wachttijden op bij onderzoeksbureau MediQuest. Hieruit blijkt dat 937 van de 1.901 onderzochte GGZ-vestigingen minimaal één aanmeldtijd hebben die volgens de officiële normen niet aanvaardbaar is. Dit is berekend over alle diagnoses en doelgroepen in het laatste kwartaal van 2017.

De aanmeldtijd is het aantal weken dat patiënten moeten wachten op een intakegesprek nadat zij zich bij de huisarts melden met klachten. Vooral voor adolescenten is de wachttijd hoog: gemiddeld acht weken terwijl die niet meer dan vier weken zou mogen zijn.

Toxische driehoek

Hoewel het probleem van lange wachttijden al jaren speelt, is het nog nooit gelukt om dit op te lossen. Volgens psychiater Van Fenema komt dit door wat zij noemt de ‘toxische driehoek’ in de zorg. ‘De drie belangrijke partijen in de GGZ; zorgverzekeraars, de politiek en de zorgaanbieders, houden elkaar al jarenlang in een wurggreep. Ze zijn verwikkeld in complexe belangenverstrengelingen waardoor er voor patiënten weinig verandert.’

De Nederlandse Zorg Autoriteit houdt in Nederland toezicht op het gedrag van zorgaanbieders en verzekeraars. "We hebben in het verleden wel gezien dat door partijen in de GGZ veel naar elkaar wordt gewezen. De afgelopen negen maanden zien we juist dat er steeds meer wordt samengewerkt."

‘Het is tot nu toe nog nooit gelukt’

Die samenwerking komt voort uit stevige afspraken die toenmalig minister Schippers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in juli maakte met de partijen. Voor 1 juli 2018 moeten alle wachttijden in de GGZ zijn opgelost. Dit houdt in dat ze aan de Treeknormen voldoen: de maximaal aanvaardbare wachttijden.

Jon Schaefer, directeur van MediQuest, schat de kans dat de normen in juli gehaald worden op basis van de nieuwste cijfers niet hoog in. "Gezien de mate waarin de normen overschreden worden, is er een lange weg te gaan." Het ministerie laat aan Reporter Radio weten nog steeds te streven naar het halen van de Treeknormen en ook Zorgverzekeraars Nederland en brancheorganisatie GGZ Nederland zien de Treeknormen als een haalbaar doel.

Psychiater Esther van Fenema denkt echter dat het absoluut niet kan. "Het is tot nu toe nog nooit gelukt. Er is een ontzettende system failure als je er wat meer abstract naar kijkt. Zolang dat niet verandert zie ik geen enkele manier om die Treeknormen te gaan halen. Integendeel, ik denk dat ze alleen maar meer overschreden gaan worden."