Ben je iets te zwaar? Dan ben je niet alleen. Bijna de helft van alle Nederlanders heeft overgewicht. Voor ons onderzoek naar afslankpillen bellen we met Wouter Leclercq, een chirurg die al jaren maagverkleiningen doet en van de hoed en de rand weet als het om overgewicht gaat. Wat maakt het nu zo’n hardnekkig probleem? ‘We moeten dit als samenleving aanpakken, net als roken.’
Wouter Leclercq nam ooit het stokje over van de chirurg die als eerste een maagverkleining uitvoerde in ons land. Sinds die operatie zijn we zo’n 40 jaar ervaring verder. Leclercq voert op dit moment zijn ingrepen uit bij het Máxima Medisch Centrum in Eindhoven.
‘Wat je met name ziet, is dat Nederlanders geleidelijk aan steeds zwaarder worden,’ begint de chirurg. ‘Natuurlijk zijn er mensen die in een half jaar 50 kilo zwaarder worden, maar dat heeft vaak een medische reden. In veel meer gevallen is het een sluimerend proces. Iedereen die een normale jeugd heeft gehad, een normale opleiding heeft genoten, en vervolgens settelt in het leven, kan zonder het te weten 1 kilo per jaar zwaarder worden.’ Daar hebben we volgens hem ook in de meeste gevallen niet direct moeite mee. We vinden het vaak zelfs normaal dat dat gebeurt.
Gemiddelde Nederlander
‘We zijn er ook niet echt mee bezig. Onbewust, maar soms ook bewust, drukken we het weg. We weten wel dat we meer moeten sporten en eigenlijk te veel zitten, maar we zijn zo druk met onze baan, ons gezin. Je hebt wel wat anders te doen dan je gewicht in de gaten te houden. Maar na 20 jaar ben je wel 20 kilo zwaarder dan eerst.’
Dat is de situatie voor de gemiddelde Nederlander. Bijna de helft van de volwassenen is te zwaar, volgens de laatste cijfers van het CBS. En 15 procent is veel te zwaar en heeft obesitas. Hoe zwaarder we worden, hoe schadelijker het is, en hoe moeilijker ook om af te vallen. ‘Het is net als met roken. Een klein beetje roken heeft lang niet zoveel effect op je gezondheid als dat jarenlang doen. En hoe zwaarder je wordt, hoe moeilijker het is om je lichaam weer onder controle te krijgen.’
Super frustrerend
Want wat blijkt? Al je lichamelijke reacties zijn afgesteld op je overgewicht. ‘Als je een paar keer een dieet hebt gehad, wordt het effect ervan ook steeds minder. Stel: tijdens je eerste poging probeer je 20 kilo af te vallen. Je lichaam weet niet wat het overkomt, en het gaat goed. Je valt af. Maar vervolgens ga je weer normaal eten en kom je weer aan. Als je dan opnieuw wilt afvallen gaat dat veel moeilijker, want je lichaam heeft geleerd hoe het moet omgaan met schaarste. Daardoor moet je steeds langer en steeds minder eten om dezelfde kilo’s af te vallen. En dat is natuurlijk superfrustrerend.’
Het zorgt er ook voor dat mensen op zoek gaan naar andere manieren om af te vallen. Leclercq heeft de afgelopen jaren veel methoden voorbij zien komen die allemaal beloven om op een makkelijke manier van gewicht af te komen, maar nog niets waar hij enthousiast over is.
Waar blijft de oplossing?
‘Voor mensen die niet heel veel te zwaar zijn is het simpel: gewoon beter opletten wat je eet, gezonder leven, meer bewegen, minder alcohol drinken. Maar voor mensen die echt te zwaar zijn, tot aan obesitas, is er in Nederland helemaal geen goede oplossing. De huisarts kan het probleem wel erkennen, maar heeft geen medicijnen die helpen, hij heeft ook geen andere behandelingen. Behalve diëtisten, die kunnen iets aan jouw voeding doen. Het is dan wel nog even de vraag of jouw verzekeraar het vergoedt. En dan nog is het heel moeilijk om na het afvallen langdurig op dat gezonde gewicht te blijven.’
Sinds dit jaar zit de leefstijlcoach in het basispakket van de zorgverzekering. Mensen met overgewicht kunnen nu een programma van 2 jaar vergoed krijgen waarin ze begeleid worden tijdens het afvallen en hulp krijgen om gezonder te leven. Leclercq is echter niet enthousiast.
‘Het budget daarvoor is namelijk heel beperkt waardoor lang niet iedereen eraan kan meedoen. Daarbij is het nog in opkomst: op veel plekken zijn nog helemaal geen coaches beschikbaar. De leefstijlcoach gaat ook veel minder intensieve begeleiding kunnen geven dan wat we uit wetenschappelijk onderzoek weten dat nodig is om echt zoden aan de dijk te zetten. Een druppel op de gloeiende plaat, zo kun je het eerder zien.’
12 jaar eerder dood
Ook de maagverkleiningen die hij zelf uitvoert ziet hij niet als de oplossing voor ons overgewicht probleem. Zo’n ingreep is alleen een optie voor een kleine groep mensen. Er zijn allerlei criteria waar je aan moet voldoen voordat je daarvoor in aanmerking komt. Mensen die chronisch ziek zijn vanwege hun overgewicht, maken over het algemeen wel kans. ‘Denk aan mensen met suikerziekte, slaapproblemen, moeilijkheden met ademhalen, een te hoge bloeddruk. Het is een hele heftige ingreep, die we alleen doen als we kunnen voorkomen dat iemand te vroeg overlijdt. Mensen met obesitas gaan gemiddeld 12 jaar eerder dood. Zie het als een operatie voor iemand met longkanker, dat doe je ook niet zomaar.’
Wat Leclercq daarom ook niet snapt is dat er vanuit de politiek zo weinig aan dit probleem wordt gedaan. Tegen roken zijn we al redelijk beschermd, ook iets dat lange tijd als normaal werd beschouwd maar waarvan nu wordt erkent dat het enorm schadelijk is voor onze gezondheid. Leclercq zou graag zien dat dat ook gebeurt op het gebied van gewicht en voeding. ‘Overal is slecht eten te koop, het is zelfs goedkoper dan gezond eten. De overheid heeft geen enkele regulering. In Groot-Brittannië heb je de suikertaks, een extra belasting op suikerrijke producten om te ontmoedigen dat mensen het kopen. Waarom kunnen we dat ook niet in ons land doen? De laatste jaren zie je dat er wel meer bewustwording is rondom eten, maar op het gemiddelde tankstation is gewoon nog alles te koop. Het aantal fastfood restaurants neemt ook nog steeds toe en all you can eat is ook nog steeds een trend.
‘Als maatschappij hebben we de oogkleppen op voor dit probleem. Een deel van de mensen doet het goed: op de fiets naar het werk, in de supermarkt gezonde keuzes maken, maar je hebt ook nog steeds ontzettend veel mensen die niet naar de sportschool gaan, bang om uitgelachen te worden, of oversized kleding kopen om het extra gewicht te verbergen.’ Het is ook maar net in welke bubbel je leeft of je mensen tegenkomt die heel veel te zwaar zijn, want het is ook een sociaal financieel probleem, stelt de chirurg als laatste. ‘Minder geld betekent ook minder geld om op een sport te gaan, maar voor een euro kun je al wel een hamburger kopen. De oplossing kan niet vanuit mensen komen, dat moet echt vanuit de overheid gebeuren.’
