Eind 2018 zaten 433.000 mensen in de bijstand. Waarom doen die niet het werk dat de Oost-Europeanen nu doen? Dat is wellicht wat oud-wethouder van Rotterdam Marco Florijn (PvdA) dacht toen hij begin 2012 met 16 bussen vol uitkeringsgerechtigden naar de kassen in het Westland vertrok. Florijn vond dat ‘als je kan, je mee moet doen’. Op straffe van een korting op de uitkering.

Ook Den Haag en andere gemeenten uit de omgeving deden mee aan dit experiment. Maar eind 2012 leek het mislukt. We vroegen de evaluatie op. De cijfers die daar in staan lijken niet het complete plaatje te zijn, maar het is wel duidelijk dat het geen succes was. Van een groep van 175 mensen kregen 82 een proefplek, 31 daarvan vervolgens een arbeidsovereenkomst, waarvan er 14 man een contract behielden. Zo had van de oorspronkelijke groep uiteindelijk 8 procent werk. Vermoedelijk ligt dat resultaat nog lager, omdat er in allerlei publicaties over veel meer dan 175 mensen wordt gesproken.

Geen zin om te werken

In de evaluatie staan ook de redenen waarom mensen uitvielen. Hier het lijstje:

· medische en fysieke beperkingen 16%

· gebrek aan motivatie 40%

· ongeschikt 40%

· ander werk 4%

Daarnaast zijn er andere factoren. Zo is het zwaar werk en is het Westland relatief moeilijk bereikbaar. Ook uit recenter onderzoek onder mensen met een uitkering blijkt dat veel van hen veel belemmeringen zien om aan het werk te raken. De onderzoekers vroegen hen naar die belemmeringen. 53 procent noemt lichamelijke of geestelijke gezondheid (38%) als probleem. Daarna volgen taalproblemen (29%), het ontbreken van voldoende werkervaring (28%), rijbewijs (27%) of het feit dat er geen of weinig banen zijn waarvoor zij zijn opgeleid (23%). Divosa, de vereniging van gemeentelijke directeuren in het sociaal domein, vergelijkt het met invoegen op de snelweg: Je moet eerst de goede snelheid hebben voordat je invoegt. Veel uitkeringsgerechtigden lukt dat niet.

Oost-Europeanen zijn productiever

Overigens waren ook veel werkgevers niet positief over de uitkeringsgerechtigden. Een aantal wilde wel extra zijn best doen voor deze moeilijke groep, maar vele anderen zagen dit vaak ongemotiveerd of ongeschikt personeel liever niet komen. Oost-Europese werknemers zijn veel productiever, zo is de gedachte en ondernemers willen de beste mensen voor hun bedrijf.

Een deel van de groep kan wel werken maar wil dus niet. Dat blijkt ook uit de 40 procent die afzag van een baan in het Westland bij gebrek aan motivatie. Wat doen we daaraan? Socioloog Vasco Lub bekeek wetenschappelijke literatuur over de vraag of strafmaatregelen niet tot meer actie leidt. Het antwoord is ja, alleen is niet te zeggen hoeveel mensen dan daadwerkelijk gaan werken. Lub: ‘Ik denk dat in dat kassenproject een onduidelijk maar substantieel deel het werk had gedaan als werkweigering bestraft was.’ Overigens is er indertijd wel gestraft, maar wat daarvan het effect was blijft onduidelijk. Van veel mensen is de uitkering uiteindelijk beëindigt, maar de redenen zijn onbekend.

Zwaar werk

Jurriën Koops van de Algemene Bond Uitzendondernemingen heeft wel een aantal verklaringen waarom Nederlandse werklozen niet het werk van de Polen doen. Zo gaat het vaak om zwaar, niet uitnodigend werk, dat bovendien veelal slecht wordt betaald. Bij het experiment in het Westland bleek bijvoorbeeld dat een aantal mensen er financieel op achteruit ging door die baan te accepteren. Dat doet bijna niemand vrijwillig. Daarnaast, benadrukt hij, komt het aantal werklozen dat in staat is om te werken niet in de buurt van het aantal vacatures dat het bedrijfsleven momenteel heeft te vervullen.

Ondertussen blijven de Polen komen omdat werkgevers ze blijven halen. Die zijn namelijk erg tevreden met ze. Naar schatting werkten in 2016 371.000 arbeidsmigranten uit Midden- en Oost-Europa in Nederland. Zoals we vorige week weer hoorden is er fraude met ww-uitkeringen door Oost-Europeanen. Daar staan miljarden aan inkomsten voor de staatskas tegenover.

Het experiment is niet gestopt

Toch zijn de pogingen om mensen uit de bijstand naar de kassen te krijgen niet gestopt. Wethouder Struijvenberg (Leefbaar Rotterdam) kreeg in 2016 en 2017 nog 120 en 156 mensen geplaatst in de glastuinbouw. Ook de gemeente Den Haag gaat weer werklozen naar het Westland brengen. Beide gemeenten hebben nu betere afspraken gemaakt met werkgevers, zodat het experiment meer moet gaan opleveren. Maar dat zal zoals het er nu naar uit ziet bij lange na niet genoeg zijn om al het werk van Oost-Europeanen over te nemen.