‘Nee, veel mensen hebben geen idee wat er onder hun huis gebeurt,’ zegt Dick de Jong, directeur bij Stichting Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF). ‘Zelfs makelaars hebben vaak geen kennis over hun eigen fundering of ondergrond. Van hen zou je toch wat anders verwachten.’

De onderkant van de woning is voor veel huiseigenaren dus onbekend terrein. Toch is het van grote invloed op de staat van je woning. Zo werd de gemeente Zevenaar in het najaar van 2018 plotseling overspoeld met meldingen van verzakkingen van huizen en scheuren in muren en gevels. De oorzaak was snel duidelijk: mede door de droge zomer daalde het grondwaterpeil in de Gelderse gemeente zo ver dat de fundering van tientallen huizen beschadigd raakte.

Houten palen en ‘op staal’

Wat zit er dan eigenlijk onder je huis en hoe ontstaat deze schade? Nederland kent twee typen funderingen: houten palen en ‘op staal’. Bij de houten palen bestaan twee varianten: de Amsterdamse en de Rotterdamse. Dit wil niet zeggen dat dit type fundering alleen in deze steden voorkomt. In Rotterdam staan ook woningen met een Amsterdams funderingstype en in bijvoorbeeld Gouda kan een Rotterdamse paalfundering voorkomen.

Bij de Amsterdamse fundering zit op de houten palen een horizontaal houten balk met daarboven het langshout (langshout is het vlak dat ontstaat door een boom of stuk hout in de groeirichting door te zagen). Bij een Rotterdamse paalfundering is er alleen het langshout. Daarboven komt dan een betonbalk waarop de dragende muur staat. Houten paalfunderingen werden vooral gebruikt in de bouwperiode tot 1970.

Bij het tweede type fundering ‘op staal’ zit onder de dragende muur een verbrede gemetselde voet of betonvoet die direct op de bodem ligt. De term ‘op staal’ is dus misleidend, want er wordt geen staal gebruikt.

Traditionele en nieuwe funderingsproblemen

Afhankelijk van de ondergrond en het soort fundering onder je huis kunnen er verschillende problemen optreden. Huizen in de Randstad, in het noorden van het land, rond het IJsselmeer en in het rivierengebied hebben meer kans op funderingsproblemen omdat zij vaak op klei- en veengrond zijn gebouwd. Dat zijn slappe bodems die langzaam inklinken en verzakken. Hierdoor ontstaan ‘traditionele’ funderingsproblemen: dit is een proces van alle tijden.

Het type fundering maakt een groot verschil. Verwacht wordt dat de komende jaren het grondwaterpeil als gevolg van droogte tijdens zomerperioden vaker langdurig laag staat. Dat gebeurde onder meer in Zevenaar. En dat is vooral slecht nieuws voor huizen op houten palen. Als die droog komen te staan, rotten ze weg. Funderingsproblemen door droogte worden ook wel gezien als ‘nieuwe’ funderingsproblemen omdat ze te maken hebben met klimaatverandering.

Van schimmels en bacteriën tot negatieve kleef

Nederland heeft ongeveer 750.000 woningen met een houten paalfundering. Een derde heeft of krijgt mogelijk een funderingsprobleem. Het gaat volgens het KCAF dan vooral om woningen in klei- en veengrond. Wat gebeurt er dan? Als je woning op houten palen staat, kunnen deze worden aangetast door schimmels. Als het grondwaterniveau zakt (bedoeld of onbedoeld), kan er bij de bovenkant van de paal zuurstof komen en begint de paal weg te rotten, omdat de schimmels het hout opeten. Dit heet ook wel ‘paalrot’ of ‘paalpest’. Naast schimmels, kunnen ook bacteriën houten funderingspalen verzwakken. Die gebruiken namelijk het hout als voedingsstof. Dit kan zelfs gebeuren als het grondwater hoog genoeg staat, omdat er bacteriën zijn die geen zuurstof nodig hebben om te overleven.

Daarnaast kan er ‘negatieve kleef’ optreden: dan blijven de funderingspalen intact, maar worden deze onder de woning vandaan getrokken. Door een inklinkende kleilaag onder je huis die vastkleeft aan de funderingspalen wordt je huis met paal en al naar beneden getrokken.

Tot slot kan er bodemdaling optreden. Dit kan zowel effect hebben op houten palen als op funderingen op staal. Bij de houten palen kan negatieve kleef optreden. Daarnaast kan bodemdaling ervoor zorgen dat waterschappen genoodzaakt zijn om de grondwaterstand te verlagen, omdat er anders drassig land ontstaat. Als de houten palen hierdoor droog komen te staan, krijgen schimmels vrij spel. Dit is mogelijk bij de familie Dekker in Spanga aan de hand.

Bij een fundering op staal, rust de fundering direct op de bovenste grondlaag en zakt de woning bij het dalen van de bodem mee naar beneden. Omdat dit niet gelijkmatig gaat, kan je woning scheef komen te staan en/of gaan scheuren.