Met die vraag speelden @jerryvermanen en ik toen we ons afgelopen september begonnen te verdiepen in politiegeweld. Als we één ding hebben geleerd is het dit wel: politiewerk is ontzettend stressvol en wanneer je nu precies geweld mag gebruiken is moeilijk in regels te vatten. Ik daag je uit om iemand aan te houden en ondertussen in je hoofd de checklist na te lopen voor wanneer je nou precies pepperspray mag gebruiken. Ik onderging die proef, zoals je onderstaand filmpje kunt zien. En eerlijk gezegd dacht ik maar aan één ding: uitschakelen! Niet: heb ik gewaarschuwd? hoe oud is de persoon tegenover mij? Ademt hij slecht? Heb ik maximaal één seconde pepperspray gebruikt? En heb ik nou één of twee keer gespoten

Pepperspray en taser

Regels die nu nog in de geweldsrichtlijnen staan voor agenten, maar die waarschijnlijk volgend jaar verdwijnen. Volgens de politie zijn veel specifieke voorschriften niet nodig, omdat agenten continu worden getraind op de juiste toepassing van geweld. In die trainingen kan ook worden bijgestuurd als bijvoorbeeld uit cijfers blijkt dat een bepaald wapen bijvoorbeeld teveel of oneigenlijk wordt gebruikt. Amnesty International, maar ook het College voor de Rechten van de Mens en de Nederlandse Orde van Advocaten zijn het daar niet mee eens. Ze vinden bijvoorbeeld dat de regels voor het vuurwapen vager worden en ‘niet dodelijke’ wapens als pepperspray en de taser nu op één hoop worden gegooid, terwijl het risico van het stroomstootwapen veel groter is.

De vraag die ik me na deze ervaring vooral stel is: wat willen we daarmee bereiken? Het uitgangspunt lijkt om agenten minder kwetsbaar te maken voor vervolging. Als we willen dat agenten zonder aarzelen optreden, helpt het als ze zich geen zorgen hoeven te maken over eventuele juridische gevolgen.

Rechtmatig gebruik van geweld

Dat een agent geen straf moet krijgen voor drie keer pepperspray spuiten in plaats van twee keer, lijkt me logisch. En zoals je ziet, als iemand gewapend is, is geweld natuurlijk geoorloofd. Of je nu gewaarschuwd hebt of niet. Maar wat nu als de persoon tegenover mij ongewapend was? En ik geen pepperspray, maar een stroomstootwapen had gebruikt? De nieuwe ambtsinstructie zegt dat je alleen bij gewapende personen een stroomstootwapen mag gebruiken of als je een redelijke verdenking hebt dat ze gewapend zijn. Maar óók dat het mag bij iemand die zich onttrekt aan zijn aanhouding. Alleen, in welke mate dan? Op het moment dat de arrestant fysiek geweld gebruikt, of - zoals drummer Derk uit onze uitzending - op het moment dat je niet meteen reageert op de waarschuwing van de politie?

De taser is nu nog niet landelijk in gebruik, maar deze zomer werden de resultaten van de testfase openbaar, waarin min of meer dezelfde regels golden. Een fors aantal keer dat de taser is ingezet, was volgens de onderzoekers niet proportioneel (bijvoorbeeld op mensen die al geboeid waren of niet verdacht werden van een misdrijf), maar ze zijn allemaal wel als rechtmatig beoordeeld. Als de regels ruim zijn, is het geweld namelijk meestal rechtmatig. De gedachte voor de pilot was dat door tussentijds sturen oneigenlijk gebruik kon worden bijgesteld, maar ook dat ging niet helemaal op. Een niet-correcte toepassing is bijvoorbeeld door de taser direct op het lichaam van een verdachte te zetten, die hierdoor een pijnscheut krijgt, maar niet wordt uitgeschakeld. Ondanks dat agenten tijdens de testfase erop werden gewezen dat dit niet de bedoeling is nam deze toepassing zelfs toe.

Maar misschien nog wel belangrijker is dat de ondervraagde agenten zich onzeker voelden bij de ruime formulering van de geweldsregels en de mogelijke juridische consequenties van hun optreden. Het geeft aan dat niet alleen burgers, maar ook agenten behoefte hebben aan houvast.