Hoewel we midden in de energietransitie zitten, gaat er in Nederland jaarlijks nog 30 miljard kubieke meter gas doorheen. Gas van dichtbij huis is dus nog steeds keihard nodig. Voor de kust van het Friese dorp Ternaard ligt een nog onaangeroerd veld vol met miljarden kubieke meters aardgas. Toch krijgt de NAM voorlopig geen vergunning om dat eruit te halen. Waarom niet? Vijf vragen aan Theodor Kockelkoren, Inspecteur-generaal bij het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM).
De staatssecretaris van Mijnbouw weigert voorlopig een vergunningsaanvraag van de NAM. Dat doet hij op basis van uw advies. Wat stond daarin?
"Het belangrijkste aspect zijn de nieuwe scenario’s voor zeespiegelstijging. Die worden eens in de zoveel tijd herzien, door onder meer het KNMI en Deltares. De staatssecretaris heeft op basis van de laatste versie gevraagd om nog eens onafhankelijk te kijken naar wat die laatste inzichten betekenen voor de Waddenzee. En de uitkomst daarvan is dat de zeespiegel echt beduidend sneller stijgt dan eerder ingeschat. Wij stellen nu vast dat dat belangrijke gevolgen heeft voor de gebruiksruimte die de NAM bij Ternaard heeft: de hoeveelheid gas die je zonder ernstige gevolgen kunt winnen."
"Al tientallen jaren lang is de afspraak: we willen alleen maar mijnbouw toestaan onder de Waddenzee als er géén enkele dreiging bestaat dat er schade ontstaat. Als je met dat in het achterhoofd de nieuwe inzichten over de zeespiegel optelt bij de consequenties van de plannen van de NAM, kan dat maar tot één conclusie leiden: die plannen moet je weigeren."
Toch wordt er al jaren gas gewonnen onder de bodem van de Waddenzee, onder meer bij Ameland en Moddergat. Dat is altijd zonder problemen gegaan. Waarom kan dit dan niet ook gewoon?
"Gaswinning onder de Waddenzee heeft altijd al tot bodemdaling geleid. Die bodemdaling moet samen met de zeespiegelstijging binnen het zogeheten meegroeivermogen blijven: het aanpassingsvermogen van de Waddenzee. Dat meegroeivermogen wordt gevoed door natuurlijke aanslibbing van sediment, bovenop de zeebodem. De afgelopen decennia heeft de optelsom van bodemdaling en zeespiegelstijging dat meegroeivermogen nooit overschreden. Natuurwaarden zijn daardoor gelukkig ook nooit in het geding geweest."
"Aan de bestaande gaswinning onder de Waddenzee zijn bovendien altijd strenge voorwaarden gesteld. De belangrijkste is het 'hand-aan-de-kraan'-principe. Dat houdt in dat als de bodemdaling te snel gaat, je de gaswinning meteen stopt. Op die manier is gaswinning decennialang mogelijk geweest. De nieuwe inzichten betekenen alleen dat er beduidend minder ruimte is voor bodemdaling. Maar ook dat je nog maar moeilijk kunt ingrijpen op het moment dat die zich voordoet."
In de vergunningsaanvraag van de NAM stonden plannen om maximaal 7, 5 miljard kubieke meter gas te winnen. U raadt dat af, wat zou er gebeuren als de plannen wel doorgaan?
"Deze plannen zijn in 2019 ontwikkeld en ingediend, toen hebben we er al eens over geadviseerd. Op basis van de inzichten van toen was in elk geval een deel van die gaswinning goed mogelijk. De bodem groeide nog voldoende mee met de op dat moment voorspelde zeespiegelstijging. Nu is dat anders. Op basis van die nieuwe inzichten leiden alle door de NAM doorgerekende gaswinningsscenario’s ertoe dat het meegroeivermogen overschreden wordt. Het Wad zou binnen ruwweg 4 tot 10 jaar, de onzekerheid hierin is groot, verdrinken. En het hand aan de kraan-principe, dat dus moet voorkomen dat zoiets gebeurt, kan zijn werk dan niet meer goed doen. Daarom hebben wij geadviseerd dat de enige manier om dat te voorkomen, is door geen gas te winnen bij Ternaard."
Wil je op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Elke week sturen we je onderzoeksverhalen, tips van de redactie, en verhalen die je nog van ons kan verwachten.
Hoe uitzonderlijk is dit?
"Het is belangrijk om je te realiseren dat het hier gaat om mogelijke mijnbouw onder een uniek natuurgebied mét Unesco-status. Dat geldt niet voor andere natuurgebieden waar misschien nieuwe mijnbouw gaat plaatsvinden. Alleen dat al maakt de situatie vrij uniek. Maar nog los daarvan komt het niet vaak voor dat wij adviseren om een voorgenomen mijnbouwactiviteit helemaal niet toe te staan. Het is vaker zo dat we voorwaarden formuleren waarbinnen veilige winning mogelijk is. Maar in dit geval is dít de enige manier om het Wad ook echt te beschermen. In die zin is dit een vrij unieke situatie."
"Deze situatie is voor een belangrijk deel het gevolg van de voortschrijdende klimaatverandering en de impact daarvan op de zeespiegelstijging. Het heeft ons dus ook niet helemaal verbaasd. We weten dat de zeespiegel sneller stijgt dan we in het verleden hebben geanticipeerd. We wisten alleen nog niet hoe groot het verschil zou zijn ten opzichte van de voorgaande inzichten."
En nu?
"De situatie is voor iedereen nieuw. De staatssecretaris wil de NAM de gelegenheid bieden om aangepaste plannen in te dienen. Het is aan de NAM om te beoordelen of ze daar gebruik van maken en hun plannen aanpassen. Wij hebben tot nu toe alleen de plannen beoordeeld die er al lagen. Nieuwe plannen zullen wel onvermijdelijk minder gaswinning opleveren. Of dat kan, weet ik niet op voorhand. Ik kan daar niet op vooruitlopen. Dat is echt aan de NAM."
Kijk hieronder de uitzending over de gaswinning bij Ternaard terug:
Reacties
NAM: We hebben de Kamerbrief gelezen en geconstateerd dat de staatssecretaris voorlopig geen besluit wil nemen op het project Ternaard. Het is op dit moment onduidelijk wat het ministerie van ons vraagt. We gaan ervan uit dat dit langlopende vergunningsproces binnen het wettelijke kader wordt afgerond onder voorwaarde dat de Waddenzee geen nadelige effecten ondervindt.
EZK: Op dit moment hebben we niets toe te voegen aan de Kamerbrief van de staatssecretaris hierover.
N.B. Staatssecretaris Vijlbrief kondigde vorige week in de Tweede Kamer aan dat de nieuwe zeespiegelscenario's ook consequenties hebben voor de al bestaande gaswinning onder de Waddenzee. Ook daar moet de gebruiksruimte worden aangepast aan de nieuwe situatie.
De Tweede Kamer nam deze week een wet aan waarin staat dat geen nieuwe vergunning meer verstrekt mogen worden voor mijnbouw onder de Waddenzee. Omdat de procedure rondom Ternaard al zo lang loopt, wordt die nog wel afgerond door het kabinet.
