“Arnhem is geen kunst of crack”, zegt de Arnhemse taalkunstenaar Tim Lenders op het podium van de Rozet. “Arnhem is een modieus T-shirt in het Modekwartier met daarop de tekst: ‘In Arnhem roken we ‘krek’. Arnhem bestaat uit sjofele drinkers en stelletjes die onberispelijk gekleed samen genieten van de natuurpracht. Arnhem is de stad waar de paradoxen worden gevierd. Er gaat een hoop mis op het gebied van geletterdheid, criminaliteit, armoede en geweld. Maar wat goed gaat, moet gevierd worden.” Met deze vergelijking leidt Lenders op dinsdag 11 februari de eerste discussie tijdens de meet-up in, over problemen die in verschillende wijken van Arnhem spelen.

Presentator Niels Heithuis spreekt vervolgens met een aantal afgevaardigden van deze wijken. “De Geitenkamp is van oorsprong een echte arbeiderswijk met mooie jaren ’20 woningen, gelegen op een heuvel en met veel gedeelde moestuinen”, zegt Jolijn van Silfhout van bewonersoverleg Geitenkamp. “Maar ook bestaat 82 procent van de wijk uit sociale woningbouw. Het merendeel van de woningen zit aan het onderkant van de markt. En dat betekent dat er weinig middeninkomens in onze wijk zijn.” Van Silfhout zou graag zien dat de Arnhemse wijk wordt gegentrificeerd.

Prijzige producten

“Jongeren met een baan in de wijk die willen blijven, die kunnen eigenlijk niet blijven. Die worden de wijk uitgejaagd. Bovendien zien we veel soorten overlast: openbaar dronkenschap, geluidsoverlast, drugs dealen. Dit concentreert zich nu in onze wijk omdat veel mensen met deze problemen bij elkaar wonen, en zij vaak niet het kapitaal hebben om hier een oplossing voor te vinden.”

Heidi Willemsen van bewonersoverleg Klarendal is daarentegen niet onomwonden tevreden met het resultaat van gentrificatie in haar wijk. In Klarendal – waar eeder sprake was van drugsoverlast - is rond 2005 een modekwartier gevestigd. Toch is de afstand tussen de oorspronkelijke bewoners en de creatieve ondernemers groot. “Natuurlijk ziet het modekwartier er prachtig uit, het is een nette winkelstraat geworden zonder leegstand”, zegt Willemsen. “Maar het handwerk en de kunst die daar wordt verkocht is meestal prijzig. Als jij in Klarendal in de sociale woningbouw woont, dan zijn deze winkels niet aan jou besteed. Wij zouden graag zien dat er winkeltjes komen waar ook Klarendallers terecht kunnen.”

Toch blijft Van Silfhout strijden voor wijkmenging: “30 jaar geleden zei men al dat er woningen verkocht moesten worden in de Geitenkamp, omdat er te veel sociale huur was. In die 30 jaar is wel een investering gedaan in wijken als Klarendal en het Spijkerkwartier, en dat steekt bij ons als bewoners van de Geitenkamp.”

Wat is gentrificatie?

Onderzoeker Jeroen van der Velden van platform 31, een kennisplatform over woningbouw, legt uit wat onder wijkmenging, of gentrificatie, precies wordt verstaan. “Hierbij verandert vaak de ene groep bewoners in een buurt of wijk in een andere bewonersgroep, veelal met meer cultureel en financieel kapitaal. Dat kan jaren duren, maar het kan ook snel en met bepaalde schokken gaan, waardoor bestaande bewoners zich niet meer thuis of weggeduwd voelen, bijvoorbeeld door stijgende huizenprijzen.”

Dat gentrificatie of wijkmening niet altijd dé oplossing is voor een wijk met problemen, weet Van der Velden uit onderzoek: “Recent keken we bijvoorbeeld naar Amsterdam Nieuw-West, de enige wijk in Nederland waarvan je kunt zeggen dat ondanks de economische crisis de fysieke vernieuwing echt is doorgezet. Elk jaar zij iets van 1500 woningen toegevoegd en veel woningen zijn gerenoveerd. En toch, als je kijkt onder de motorkap, zie je dat de geneigdheid om te verhuizen hier nog steeds het hoogst is, en het woongenot het laagste van de stad. Het is nu dus een gemengde wijk, maar blijkbaar wordt het niet zo beleefd door de bewoners.”

Hoewel de statistieken van een wijk dus misschien meer richting het stedelijk gemiddelde verschuiven, en de vraag naar producten en diensten in een wijk groeit, blijft het vaak onduidelijk of mensen daadwerkelijk beter af zijn. “Het veranderen van de wijk zorgt er niet gelijk voor dat mensen andere keuzes maken in het leven of dat ze andere ontwikkelingen doormaken. Het is ook heel moeilijk om dat goed te onderzoeken in wijken, dus we weten gewoon niet goed wat het precieze effect is”, aldus Van der Velden.

Van wie wordt de wijk?

Ton Schulte, artistiek leider van het Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Arnhem (CASA), benoemt ook de tweedeling die Arnhem kenmerkt. “Arnhem is een gedeelde stad. Aan weerszijden van de Rijn liggen twee stadsdelen die elkaar in omvang qua bebouwing en bevolking in evenwicht houden, maar totaal verschillen van karakter. […] En terwijl de Rijn een duidelijk waarneembare kloof vormt tussen Noord en Zuid, loopt er ook nog eentje diagonaal door de stad en scheidt oost en west, arm en rijk”, zegt hij.

Deze tweedeling kent volgens Schulte een lange geschiedenis, waarvan de wortels teruggaan tot de negentiende eeuw. “De stad maakte toen een ongelooflijke bloei door, doordat het aantal inwoners verviervoudigde. Maar de Gouden Eeuw van de één, is echter een grauwe voor de ander. Achter de deftige facades gingen armoede en krotwoningen schuil. In en rondom de stad ontstonden sloppenwijken, waar de leefbaarheid - en overigens ook de overheid - ver te zoeken was. In Arnhem valt dit contrast tussen de luxe villawijk in het groen en de wildgroei aan de achterkant nog tot de dag van vandaag op, alle wederopbouw en stadsvernieuwing ten spijt.” Schultes voorstel om deze kloof te verkleinen? “Volkshuisvesting als brede maatschappelijke instelling en het huren als zondanig in ere herstellen.”

Gemeente koopt grond

Wethouder van stedelijke ontwikkeling Cathelijne Bouwkamp wil ook graag dat de wijken in de stad meer mengen. “Het is vooral belangrijk dat wijken met weinig sociale huur veel meer sociale huurwoningen bouwen”, vindt Bouwkamp. Frank Evers, van woningcorporatie Volkhuisvesting, die veel sociale huurwoningen in Arnhem beheert, beaamt dat.

Maar volgens Evers is het enorm moeilijk om sociale huurwoningen in rijkere delen van de stad te bouwen: “We zijn heel erg afhankelijk van particuliere ontwikkelaars”, stelt hij. Dat is ook een van de redenen waarom wethouder Bouwkamp als gemeente zelf meer grond wil kopen, zoals eerder gebeurde in Arnhem-West, waar vastgoed van een voormalige zorgorganisatie werd opgekocht. “Zodat we zelf kunnen bepalen dat daar sociale huurwoningen gebouwd kunnen worden."

Radio-uitzending 22 februari

Tijdens de Pointer meet-up hebben we het gehad over wijkmenging. Over de effectiviteit daarvan lopen de meningen uiteen. Pointer journalist Joga Brouwers doet verslag van de meet-up en spreekt verschillende voor- en tegenstanders van wijkmenging in Arnhem.

Luister zaterdag 22 februari Pointer op NPO Radio 1 om 14:30 uur