De helft van de beschermde vogelsoorten die het hele jaar in Nederland verblijven, is gevoelig voor stikstof. De meerderheid hiervan staat ook op de zogenoemde Rode Lijst van Nederlandse broedvogels. En deze vogels blijken nu verder te verdwijnen door de hoge stikstofuitstoot. Dat blijkt uit onze analyse van de beschermde dieren- en plantensoorten in de ruim 160 Natura 2000-gebieden in Nederland. De Natura 2000-richtlijn is dertig jaar geleden door de EU juist opgezet om zeldzame natuurgebieden te beschermen.

Rood hoedje

Nederlandse vogelpopulaties verkeren in zwaar weer door stikstofuitstoot. Dat zit als volgt: door overmatige uitstoot aan stikstofverbindingen, met name van ammoniak en stikstofoxides, kunnen bepaalde planten niet groeien. Doordat deze vegetatie langzaam verdwijnt, holt ook de insectenpopulatie snel achteruit. En daarmee verdwijnt een belangrijke voedselbron voor onze zeldzame vogels. Zoals het korhoen, een soort grote, zwarte wilde kip met witte veren aan de staart en een rood hoedje op. “Die kwam tot een jaar of vijf geleden nog voor op de Sallandse Heuvelrug”, zegt Thijs den Otter, persvoorlichter bij Vogelbescherming Nederland. “Maar door de stikstofproblematiek zijn daar planten verdwenen waardoor kuikens van het korhoen geen eten meer konden vinden.” De vogel is nu praktisch uitgestorven in Nederland.

Het korhoen is helaas geen uitzondering. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is sinds 1960 zestig tot zeventig procent van de broedvogels uit het Nederlandse landschap verdwenen. “Enkele soorten zijn in grote delen van ons land bijna niet meer te vinden”, waarschuwt het CBS. De grutto is hier een goed voorbeeld van, deze vogel ondervindt ook hinder van stikstofvervuiling. Hoewel er nog ruim 35.000 grutto-paren in Nederland broeden, is de populatie sinds 1960 met 68 procent afgenomen.

Onderneemt de overheid dan verder niks om deze vogels te beschermen tegen de uitstoot? Momenteel wordt er hard gezocht naar vervanging voor het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Dat programma was in het leven geroepen om natuur te beschermen tegen stikstofuitstoot. Als je een vergunning nodig had om bijvoorbeeld een stal te vergroten, een vliegveld uit te breiden of appartementen te bouwen, en daar zou stikstof bij vrijkomen, dan moest je aankloppen bij PAS. En dat verliep niet zoals bedacht. De Raad van State greep in mei van dit jaar in en verklaarde PAS ongeldig, juist omdat het niet genoeg bescherming bod voor de de beschermde Natura 2000 gebieden.

De leefomgeving van ongeveer honderd vogelsoorten worden beschermd door de Natura 2000 richtlijn.

En er zijn meer problemen. Te veel ammoniak leidt tot gebrek aan kalk in de omgeving. Vogelbescherming Nederland wijst op een onderzoek naar kool- en pimpelmezen in natuurgebieden rondom veebedrijven die ammoniak uitstoten. Den Otter: “Door gebrek aan kalk zijn de eierschalen te dun, waardoor ze eenvoudig breken. En als er toch jongeren uit komen, breken ze hun pootjes waardoor ze geen eten kunnen vinden en dus doodgaan van de honger.”

“Vroeger ging een kanarie de kolenmijn in omdat de kanarie eerder dood ging op het moment dat er giftige gassen kwamen in de mijnschacht.”, zegt Den Otter. “Zo zou je het ook kunnen zien met de biodiversiteit als geheel. Op het moment dat koolmezen hun poten breken omdat er niet genoeg kalk in de grond is, is er iets mis met de omgeving.”

Niet alleen vogels hebben last van de uitstoot. Ammoniak leidt bij mensen tot geïrriteerde luchtwegen, gevoeligheid voor longinfecties, maar ook tot hartaandoeningen, kanker en korter leven. “Ammoniak is ook niet goed voor de mens", Den Otter. “Maar bij zo’n vogeltje zie je veel eerder dat er iets mis is met de omgeving.”

Boze boeren

Wie is er verantwoordelijk voor wat er nu gebeurt met stikstofuitstoot? Er wordt onder andere gewezen naar de veestapel, waardoor boze boeren nu in verzet komen. Volgens Den Otter heeft het niet zo veel zin om de agrariërs aan te wijzen als de grote boosdoener: “Nederlandse polders die ons nu een unieke vogelpopulatie geven zijn gevormd door de boeren. Maar je ziet de grutto’s en kieviten verdwijnen doordat de druk op het boerenland groot wordt. De overheid heeft zelf jarenlang toegestaan dat dit door kon gaan.”