De bewering

Tijdens een interview bij het radioprogramma Sven op 1 zei Haga: “In het Europees Parlement, die ene stem doet er ook echt toe, want je hebt geen oppositie-coalitie omdat je geen regering hebt. Dus het komt eigenlijk veel meer aan op die ene stem of iets het haalt. (...) Op 1 stem verschil wordt iets aangenomen, heel vaak. Dus daardoor is de positie als Europarlementariër ook echt wel een belangrijke.”

Ze herhaalde dit punt de volgende dag bij het verkiezingsdebat van het Nederlands Dagblad om het belang van haar ene zetel aan te stippen: “Bij stemmingen hebben we heel vaak dat het echt 299 [stemmen] voor, 300 [stemmen] tegen [is] en dan is het verworpen. Het kan op die ene stem zitten.” Klopt de uitspraak dat er vaak maar één stem verschil is bij stemmingen in het Europees Parlement?

Stemmingen in het parlement

Anja Haga is nog een vrij nieuw gezicht in het Parlement, ze is pas afgelopen september aangetreden. Dus bekeken we de stemmingen in het Europees Parlement van het jaar 2023 en 2024. Hiervoor gebruikten we de dataset van MEPwatch.

De database van MEPwatch bestaat uit de hoofdelijke stemmingen tijdens plenaire vergaderingen van het Europees Parlement. Dit zijn stemmingen waarbij er elektronisch wordt gestemd en openbaar is wat elk parlementslid stemt. In het jaar 2023 en 2024 samen zijn er 4549 hoofdelijke stemmingen geweest tijdens de plenaire vergaderingen. Dit betekent dat de dataset geen stemmingen bevat waarbij er werd gestemd door de hand op te steken en ook geen elektronische stemmingen waarbij het stemgedrag anoniem bleef.

Verdeeldheid in fracties

Volgens Europa-expert Anna van der Vleuten (Radboud Universiteit, Nijmegen) zijn juist die hoofdelijke stemmingen interessant: “Hoofdelijke stemmingen worden vaak aangevraagd wanneer er verdeeldheid is binnen fracties. Zo kunnen leden van de Europese Volkspartij bijvoorbeeld zien hoe er binnen de Europese Conservatieven en Hervormers is gestemd. Dit soort stemmingen zijn dus vaak juist de controversiële stemmingen, waar het aantal voor- en tegenstemmen dichter bij elkaar ligt dan bij andere stemmingen.”

Eén stem verschil

Het Europees Parlement bestond de afgelopen vijf jaar uit 705 Europarlementariërs, dit jaar komen er 15 zetels bij. Een Europarlementariër kan voor of tegen stemmen, of zich onthouden. Dit laatste betekent dat zij wel aanwezig zijn, maar geen stem uitbrengen. Pointer analyseerde de verschillen tussen de voor- en tegenstemmen van alle hoofdelijke stemmingen. Hoe vaak gebeurde het in 2023 en 2024 dat er echt maar één stem verschil was?

Dan blijkt dat het bij 15 van de 4549 stemmingen daadwerkelijk zó spannend was dat het één of nul stem scheelde. Dat is bij 0,33 procent van de hoofdelijke stemmingen, dus ‘heel vaak’ valt het niet te noemen. Zeker niet als men bedenkt dat deze hoofdelijke stemmingen juist de spannendere stemmingen zijn, waarbij er vaker een klein verschil in de voor- en tegenstemmen is, zoals Europa-expert Van der Vleuten aangeeft.

Tien stemmen of minder

Op 705 stemmen is één stem ook wel een heel miniem verschil, maar ook stemmingen met een wat ruimere marge komen in verhouding niet heel vaak voor. In onderstaande tabel is te zien dat er bij 51 van de 4549 stemmingen een verschil was van 3 tot 5 stemmen, oftewel: bij 1,12 procent van de hoofdelijke stemmingen. De percentages opgeteld, verschilde het bij 2,93 procent van de stemmingen tien of minder stemmen.

Als we de marge nog wat ruimer nemen blijkt dat bij 12,5 procent van de hoofdelijke stemmingen het verschil in stemmen kleiner of gelijk was aan 50. Bij bijna vierduizend van de hoofdelijke stemmingen was het helemaal niet zo spannend en was het verschil in stemresultaat groter dan 50.

Amendementen

Een woordvoerder van de ChristenUnie licht toe dat Haga met haar uitspraak ook doelde op stemmingen over amendementen. Amendementen zijn wijzigingen in de tekst van een wetsvoorstel. Dat kan een ‘miniem’ verschil zijn, zoals de toevoeging van één woordje. Toch kan in dit geval één woord een groot verschil maken, vertelt de woordvoerder. “Voor onze partij is vrijheid van godsdienst een belangrijke voorwaarde, dan is de toevoeging van ‘godsdienst’ van grote betekenis.” De stemmingen over amendementen zijn ook meegenomen in de ruim 4500 geanalyseerde stemmingen.

Op één wetsvoorstel kunnen honderden amendementen worden gemaakt. Hierdoor wordt er veel vaker gestemd over amendementen dan dat er eindstemmingen over het complete wetsvoorstel plaatsvinden. Het gros van de 4549 geanalyseerde stemmingen betreft dan ook amendementen, slechts 145 stemmingen betrof een eindstemming over een geamendeerd, afgemaakt wetsvoorstel.

Zetel ChristenUnie

Er waren het afgelopen jaar wel een paar stemmingen over een amendement die voor de ChristenUnie van belang waren, waarbij die ene zetel het verschil maakte. Zo stuurde de woordvoerder een amendement waar een toevoeging aan de tekst werd voorgesteld. Het amendement stond in de ‘Richtsnoeren voor de begroting 2025’. Het betrof de toevoeging van o.a. ‘lhbtiq+-gemeenschap’ aan het volgende stuk tekst: “herhaalt dat voldoende middelen ter beschikking moeten worden gesteld (...), alsook voor EU-initiatieven en -organen die gericht zijn op het aanpakken van discriminatie van met name vrouwen en de lhbtiq+-gemeenschap.”

Uiteindelijk stemden 279 Europarlementariërs voor en 280 stemden tegen de toevoeging. Haga stemde tegen en mede hierdoor werd de toevoeging geschrapt.

Oordeel

Het is niet waar dat stemmingen in het Europees Parlement ‘heel vaak’ met 1 stem verschil worden beslist, dit gebeurt bij 0,33 procent van de stemmingen. Meestal is het verschil (veel) groter. Bij bijna 4000 van de ruim 4500 stemmingen in 2022 en 2023 was het verschil in voor- en tegenstemmen groter dan 50.

Reactie ChristenUnie

De woordvoerder van de ChristenUnie blijft erbij dat het toch best vaak voorkomt. “Dit vinden wij best vaak, er zijn 12 stemmingsweken in een jaar. Dan heb je dus bijna iedere stemmingsweek een stemming waarbij het zo nauw komt. Dat kan consequenties hebben voor het hele rapport [tekst van een wetsvoorstel]. Toch een best spannende baan!”