Deze factcheck is uitgevoerd in het kader van de gezamenlijke factcheckmarathon van het AD, Nieuwscheckers en Pointer (KRO-NCRV) in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Bekijk hier alle factchecks.

Stephan van Baarle (DENK), Joost Eerdmans (JA21) en Wybren van Haga (BVNL) gingen op 5 november met elkaar in debat tijdens het NOS op 3 debat. Daar bespreken ze onder andere de oplopende kosten in de supermarkt en aan de benzinepomp. Dat komt volgens de lijsttrekkers mede door de belastingen die daar geheven worden. Die moeten volgens hen naar beneden.

De bewering

Zo zegt de lijsttrekker van JA21: "Wat je aan de pomp ziet, is dat je per liter de helft moet afdragen aan de Staat". Van Baarle zegt even later: "Nederland is één van de duurste landen als het gaat om brandstof in Europa. 60 procent van die brandstofprijzen zijn accijnzen. Dus elke liter die je tankt bij het tankstation daar wordt meneer Rutte heel blij van, want 60 procent gaat naar de staatskas, dus die accijnzen op benzine moeten ook omlaag". Welke politicus heeft het beste zijn huiswerk gedaan?

Accijnzen en andere afdrachten

Om de percentages te checken gebruiken we de meest recente cijfers van het CBS en Travelcard BV. We maken gebruik van de gewogen gemiddelde dagprijzen van benzine (Euro95), diesel en LPG in de periode tussen 1 oktober 2023 en 6 november 2023. Die prijzen zijn als volgt opgebouwd:

Van die literprijs wordt een deel afgedragen aan de overheid. Zo heb je accijnstarieven die per jaar worden vastgesteld door het Ministerie van Financiën. Dat gaat om een vaste heffing van 0,789 euro per liter benzine. Maar dat is niet het enige wat doorvloeit naar de staatskas. Over de brandstofprijs (inclusief accijns) komt namelijk ook nog een btw van 21 procent. Tot slot wordt er nog een deel COVA (Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten) afgedragen per liter. Dat gaat in het geval van benzine om 0,008 euro. Deze drie onderdelen van de totale brandstofprijs gaan dus naar de overheid.

Berekening

Nu we weten wat er precies wordt afgedragen aan de Staat, kunnen we het percentage berekenen. Om te laten zien hoeveel procent van de gemiddelde literprijs naar de overheid gaat, nemen we de gemiddelde dagprijs van een liter Euro 95 op 5 november 2023 (de dag van het debat). Op die dag betaal je gemiddeld gezien 2,005 euro per liter.

Van de 2,005 aan de pomp die dag, gaat er 1,145 euro naar de overheid. Omgerekend naar procenten is dat 57,1 procent. Dit is overigens wel een momentopname, want dagelijks veranderen de prijzen van brandstof. Een maand eerder, op 5 oktober, was de prijs voor een liter Euro95 2,077 euro. Daarvan ging 55,7 procent naar de overheid.

En dan heb je ook nog andere brandstoffen, zoals diesel of lpg. De accijnzen liggen bij deze twee een stuk lager. Op 5 november 2023 was een liter diesel gemiddeld 1,85 euro. Daarvan ging 45,7 procent naar de overheid. Kijken we naar LPG, waar de dagprijs toen 0,795 was, dan ging er 41,3 procent naar de Staat.

Conclusie

Tijdens het NOS op 3-debat stelde Eerdmans dat "je per liter de helft moet afdragen aan de staat". Als we het over de bovenstaande drie brandstoffen hebben dan komt het gemiddeld gezien neer op ongeveer de helft. Dus wat de JA21-lijsttrekker daar stelde klopt. De uitspraak van Van Baarle, dat 60 procent van de brandstofprijzen accijnzen zou zijn, klopt niet. Die percentages liggen bij zowel benzine, diesel, als lpg aanzienlijk lager.

Omdat de prijzen van brandstoffen per dag variëren, is 5 november slechts een momentopname. Maar ook als we naar een langere periode kijken (tussen 1 oktober 2023 en 6 november 2023) komt het percentage van de accijns niet in de buurt van 60 procent. De accijnzen op benzine liggen rond de 39 procent, die van diesel rond de 28 procent en die van LPG zijn ongeveer 24 procent.

Reactie DENK

In een reactie laat een woordvoerder van DENK weten dat Van Baarle zijn uitspraak anders bedoelde en nuanceert de uitspraak op verschillende punten: "Met de uitspraak bedoelde de heer Van Baarle dat ongeveer 60% van de opbouw van de benzineprijs bestaat uit afdrachten aan de staatskas in de vorm van belastingen, namelijk accijnzen en btw."

Maar ook dat klopt niet. Naast accijns gaan ook de btw en de cova-afdracht naar de overheid. Als we in de periode tussen 1 oktober en 6 november naar die totale afdracht aan de overheid op benzine kijken, dan komt dat in de buurt (57 procent). Voor de overige brandstoffen komt het percentage dan op 45,5 procent voor diesel en 41,4 procent voor lpg.

Verhoging accijns

Vanwege de oorlog in Oekraïne en de daarmee stijgende olieprijzen, besloot het kabinet in 2022 om de accijns op benzine tijdelijk naar beneden te brengen. Op 1 juli werd de helft van deze korting opgeheven, waardoor de benzineprijs weer steeg. De rest van de korting zou per 1 januari 2024 vervallen, maar de Tweede Kamer besloot eind oktober, kort voor het verkiezingsreces, de korting op de brandstofaccijns voor heel 2024 in stand te houden. Had de Kamer dit niet gedaan, dan zouden de accijns wél bijna 60 procent van de literprijs zijn.