Op maandagochtend stuitten wij op een video op Twitter van gebruiker Darya. De tweet is die ochtend geplaatst, op 16 maart 2020 om 9.50 uur. We zien in de video hoe een man bewegingsloos op de grond ligt. Onder de video een bijschrift: “Ook in België vallen mensen om #coronavirus”. We twijfelen of het waar is. Want kunnen mensen met het coronavirus letterlijk zomaar omvallen op straat? Dat klinkt onlogisch.

Om erachter te komen of dit bericht klopt, moeten we enkele vragen beantwoorden: waar is dit gebeurd? Wanneer heeft het plaatsgevonden? Wat zien we precies op deze videobeelden? En de belangrijkste vraag: heeft deze video iets te maken met het coronavirus?

Waar is dit gebeurd?

In het Twitterbericht staat dat dit incident in België zou hebben plaatsgevonden. We leggen contact met een van onze Belgische collega’s, de Open Source Investigator Bart. Met hem werken we vaker samen, bijvoorbeeld tijdens het onderzoek naar Europese wapenexport. Wanneer hij de beelden ziet, denkt hij meteen een Brussels metrostation te herkennen. Even later bevestigt hij dat het inderdaad gaat om het metrostation Brussel-Zuid (Bruxelles Gare du Midi). Op streetview van Google Maps kunnen we de locatie controleren en bevestigen.

Oké, wat we zien, speelt zich dus inderdaad af in België. We onderzoeken of er meerdere videobeelden zijn gemaakt van het incident. We vinden meerdere accounts die hetzelfde filmpje posten. Maar we vinden ook andere videobeelden, zoals deze, waarin hetzelfde tafereel zich afspeelt, maar dan vanuit een andere hoek gefilmd. Ook vinden we op Facebook een video waarop dezelfde man te zien is. Maar in die video (scroll op Facebook door naar de comments) ligt hij op het spoor, terwijl iemand hem probeert te helpen. Zo hebben we in ieder geval drie verschillende video’s uit verschillende hoeken van hetzelfde incident.

Wanneer heeft dit incident plaatsgevonden?

We weten nu dat het is gebeurd, maar nog niet wanneer. Om die vraag te beantwoorden gaan we op zoek naar het moment dat het filmpje voor de eerste keer is geupload. We weten dat het incident heeft plaatsgevonden in Brussel. Daarom zoeken we op Twitter en Facebook naar video’s met zoektermen zoals: ‘Bruxelles’, ‘Gare du Midi’, ‘homme’ en ‘corona’. Uiteindelijk vinden we tien video’s, allemaal geupload op zondag 15 en maandag 16 maart 2020 op verschillende tijdstippen.

Deze video, geplaatst op Twitter door een anoniem account, kwam online op 15 maart om 16:25 uur in de middag. Je ziet opnieuw de situatie waarbij de man op het perron ligt en wordt geholpen door twee hulpverleners. We kunnen geen video’s vinden van het incident dat nog eerder gepost is. Mogelijk is dit anonieme account dus degene die het filmpje als eerste plaatste.

Wat zien we op deze beelden? En wat heeft het te maken met het coronavirus?

We kunnen nu aannemen dat de video een recente gebeurtenis laat zien. Maar waar kijken we precies naar? We zien dat de man bewegingsloos op de grond ligt. Politie en andere hulpdiensten staan om hem heen. Uit videobeelden kunnen we verder niet opmaken wat er precies met hem aan de hand is. Op sociale media zoeken we naar dienstmededelingen van STIB-MIVB, het vervoersbedrijf dat exploiteert rondom Brussel. Maar nergens vinden we iets over incidenten of vertragingen.

We besluiten daarom te bellen met het vervoerdersbedrijf STIB-MIVB en leggen de situatie voor. Een woordvoerder weet ons uiteindelijk te vertellen dat dit incident inderdaad heeft plaatsgevonden in de namiddag van zondag 15 maart op het metrostation van Brussel-Zuid. Het incident leverde geen vertraging op, vandaar dat we daar geen berichten over konden vinden. Wat weet de woordvoerder over de situatie? De man in de video was stomdronken en dit had natuurlijk niets met het coronavirus te maken.

Er klopte dus niets van het onderschrift bij de video, maar in tijden van crisis gaat nepnieuws als een lopend vuurtje. Deze video is daar een voorbeeld van. Helaas is het niet het enige nepnieuws dat wordt verspreid, schreef ook collega Jerry Vermanen. Daarom hier wat tips en tricks waarmee ook jij nepnieuws kunt herkennen. Zodat we samen de verspreiding van desinformatie kunnen tegengaan.

Zo herken je snel nepnieuws

1. Hoort het beeld bij dit verhaal?

Zoals je hebt gezien, wordt een beeld soms als bewijs opgevoerd. Bijvoorbeeld in het geval van de video die we in dit artikel hebben gecheckt. Om erachter te komen of de afbeelding of video bij het verhaal hoort, kun je met reverse image search in verschillende zoekmachines zoeken wanneer de foto of video voor het eerst online is geplaatst. Dat doe je bijvoorbeeld via Google, Yandex, Bing, TinEye, Baidu en heel makkelijk met deze RevEye-extensie. Als je de extensie hebt geïnstalleerd, kun je voortaan met de rechtermuisknop makkelijk afbeeldingen zoeken in verschillende browsers. Zo kom je er in een paar muisklikken achter of de foto een tijd geleden ook al in een andere context is gebruikt, en weet je of de situatie over corona gaat of eigenlijk over iets heel anders.

2. Kijk beter naar de foto

Claimt de afzender dat wat je op de foto ziet op een bepaalde plek is gebeurd? Zoom dan in op straatnaambordjes, of andere unieke elementen in de foto, om te weten dat echt zo is. Dan kan makkelijk met deze Fake news debunker. Laad de foto in de tool en ga met het vergrootglas over de foto. Lees je een buitenlandse straatnaam? Dan weet je dat er iets mis is.

3. Als er staat: ‘doorsturen!’

Wordt in het bericht benadrukt dat je het vooral moet doorsturen? Dan moeten de eerste alarmbellen gaan rinkelen. Het makkelijkste is om even te googlen. Kopieër en plak de eerste paar zinnen in Google en zie wat eruit komt. Als het bericht al een tijdje rond gaat, is de kans groot dat andere media erover hebben geschreven. Of het nu waar is of niet.

BNNVARA waarschuwde al voor het ‘interne bericht van het Stanford ziekenhuisbestuur’ waarin wordt verteld hoe je zelf kan checken of je het coronavirus hebt. En een intensive care arts van het Amphia ziekenhuis in Breda distantieerde zich al van het bezorgde whatsappbericht dat onder haar naam rond gaat.

4. Kijk naar de afzender

Kijk ook altijd naar de afzender. Hoe betrouwbaar is die? Is het een bekende nieuwsorganisatie, een persoonlijk account of krijg je het bericht van iemand die anoniem wil blijven? In het laatste geval mag je achterdochtig worden. Dit betekent overigens niet automatisch dat elk bericht van een bekende organisatie betrouwbaar is. Ook zij kunnen een misstap begaan.

5. Google de bewering

Nog niets geks gevonden? Google dan wat er beweerd wordt. Zegt een betrouwbare bron, zoals de World Health Organisation dat je geen coronavirus oploopt als je elke vijftien minuten water drinkt? Nee toch? Dan is de kans aanwezig dat je te maken hebt met nepnieuws.

We hopen dat je na het lezen van dit artikel alerter bent. En kom je iets tegen over het coronavirus waarvan je vermoedt dat het nepnieuws is? Dan horen we dat graag. Lees hier hoe je dit op een veilige - en als je wilt anonieme - manier met ons kunt delen.