Hele families raken verscheurd door het beleid bij Jehovah’s Getuigen. Om die reden heeft Noorwegen de geldkraan dichtgedraaid en deelde een Belgische rechter boetes uit. Zou zoiets in Nederland ook kunnen?
Het is slopend, zeggen ex-leden. Je ouders weigeren je te zien, je eigen kinderen mogen je niet spreken en je beste vrienden ben je kwijt. Wie uit Jehovah’s Getuigen stapt, verliest vrijwel iedereen met wie je een band had. Want leden mogen geen contact hebben met afvalligen, stellen oud-leden. Ze voelen zich veroordeeld tot levenslang eenzaamheid.
Dit is schadelijk, stelt ook Noorwegen eind januari. De geloofsgemeenschap krijgt van een toezichthouder in Oslo geen staatsteun meer (1,6 miljoen euro per jaar). Het land heeft een nieuwe wet die voorschrijft dat mensen zich makkelijk moeten kunnen uitschrijven bij een kerk. En met het uitsluitbeleid van Jehovah's Getuigen denkt een lid waarschijnlijk wel drie keer na voor die durft op te stappen, aldus de Noorse overheidsdienst (Statsforfalteren).
Het is de eerste geloofsgemeenschap in het land die hierdoor subsidie verliest, zegt Hege Skaanes Nyhus, directeur juridische zaken van de dienst. De Jehovah’s Getuigen gaan volgens Noorse media in beroep.
België
En zo tonen meer landen weerstand. In België veroordeelde de rechter het uitsluitbeleid en deelde geldboetes uit. Dat de organisatie actief mensen oproept geliefden te negeren, gaat volgens de rechter te ver.
Ook in Nederland komt verzet van oud-leden. In Nederland zijn volgens eigen opgave bijna 30.000 Jehovah’s Getuigen, daarnaast veel oud-leden en er ontstaan slachtoffers aan beide zijden, stellen de gedupeerden. Twee oud-leden deden begin dit jaar aangifte.
Nederland
Maar Nederland is wel wat anders dan buurlanden. België kent bijvoorbeeld specifieke wetten en een actief beleid voor de opvang van slachtoffers uit geloofsgemeenschappen. Zoals het onafhankelijk overheidsorgaan IACSSO, dat gevraagd en ongevraagd advies kan geven over religieuze groeperingen die zij als problematisch beschouwen.
Ook Frankrijk heeft een wet die psychische schade door geloofsgemeenschappen verbiedt. Duitsland eveneens, zei het abstracter. En Noorwegen kent sinds 2021 de strengere regels voor subsidie.
In Nederland weegt juist vrijheid van godsdienst zwaar. Inderdaad kunnen leden worden uitgesloten en gemeden, schrijven de Nederlandse Jehovah’s Getuigen. Maar dat is op Bijbelse principes gebaseerd, en alle getuigen stemden ermee in volgens die normen te leven (zie reactie).
Juist op dit punt gaan zij vér over de schreef
Misbruik
Daar schuurt het, zegt Fokko Oldenhuis, emeritus-hoogleraar Religie en Recht. "Jehovah’s Getuigen maken misbruik van het recht dat een kerk ex-gelovigen kan uitsluiten. Juist op dit punt gaan zij vér over de schreef, en dát moet je rechtsom of linksom aanpakken." Beroep op een Bijbeltekst, zo zegt hij, volstaat niet.
Ook Patrick Haeck, die zelf als afvallig Jehovah’s Getuige in België naar de rechter stapte, denkt dat het beleid in andere sectoren allang was veroordeeld. “Het is alsof een kind van een school af gaat, en dat de directeur daarna alle klaslokalen langsloopt en tegen kinderen zegt dat ze nooit meer dat kind mogen spreken”.
Maar het is de vraag of een Nederlandse rechter het ook zo zou zien. Van het Openbaar Ministerie hoef je het niet te verwachten, stelt Oldenhuis. Want strafrecht is een erg zwaar middel. "Maar wel kunnen ex-Jehovah’s via het privaatrecht een zaak beginnen. Het onrechtmatige daadsrecht biedt hier veel meer mogelijkheden."
Petitie
Dat laatste is een weg die de twee Nederlandse ex-leden ook overwegen. Henri Dahlem en Jim Winter voelden beiden de zware gevolgen van uitsluiting. Ze richtten een comité op om uitsluiting te bestrijden en ze deden beiden in hun woonplaats, Arnhem en Tilburg, aangifte in de hoop een zaak te kunnen starten. En ze onderzoeken meer wegen om dit beleid (shunning) aan te pakken.
Hun groep zegt nu vijftig leden te tellen. Daarnaast zegt Dahlem petities te hebben waarin duizend mensen de stappen ondersteunen. Met die handtekeningen wil hij ook Kamerleden bewegen een einde te maken aan het beleid van de religieuze organisatie.
“Vermoedelijk zal de rechtsgang anders gaan dan in België”, zegt Dahlem, die zijn jeugd doorbracht als Jehovah’s Getuige. In België deed de rechter een uitspraak op grond van discriminatie. Maar het oud-lid geeft aan dat ook in Nederland het shunningbeleid vele duizenden mensen heeft getroffen. “We gaan uitzoeken welke juridische weg de meeste kans van slagen heeft.”
Reactie Jehova's Getuigen
Iemand zal nooit automatisch worden uitgesloten voor het overtreden van Bijbelse normen, schrijft een woordvoerder van Jehovah’s Getuigen. "Maar als een gedoopte Getuige er een gewoonte van maakt om deze normen te overtreden en niet bereid is om te veranderen, zal hij of zij worden uitgesloten."
Nieuwe Getuigen worden er voor de doop bewust van gemaakt dat het overtreden van bepaalde normen in sommige gevallen kan leiden tot uitsluiting. "Iedereen die het hiermee oneens is, kan er eenvoudigweg voor kiezen geen Getuige van Jehovah te worden."
Hij benadrukt dat uitgesloten personen nog steeds religieuze bijeenkomsten kunnen bijwonen en geestelijke zorg ontvangen van de ouderlingen van de gemeente: "De persoon wordt niet in de steek gelaten of, zoals sommigen beweren, als een afvallige beschouwd. Ze worden verwelkomd en aangemoedigd om wanneer dan ook naar de gemeente terug te keren." Ook schrijft hij dat de religieuze band van de uitgeslotene met zijn gezin verandert, maar de bloedband blijft. "De huwelijksband blijft intact en de genegenheid en dagelijkse gang van zaken binnen het gezin veranderen niet."
In België gaan Jehovah’s Getuigen in hoger beroep tegen de uitspraak van de rechter in Gent.
Lees hier de volledige reactie van Jehovah's Getuigen.
