Die ondernemingen beroepen zich op oude rechten, die moeilijk aan te tasten zijn. Uit data-analyse van Pointer van alle bedrijven in de emissieregistratie blijkt dat een aantal firma’s in 2019 (meest recente cijfers) meer uitstoot hadden dan in 2015 én 2018. Bij ammoniak vallen vooral de Nuon Power Projects-centrale in Eemshaven op en een fabriek van FrieslandCampina in Veghel.

Geen zin om te lezen luister dan naar de radio-reportage van Niels Heithuis en Lemke Kraan:

“Er moet iets gebeuren, ze kunnen niet langer pappen en nathouden,” roept bioloog Henny Brinkhof. We lopen bij Uden door een drassig land met lage begroeiing: dit is blauwgrasland, een zeldzaam geworden natuurtype in Nederland. In het veld zijn al enkele zeldzame plantjes opgedoken.

Het bijzondere aan dit gebied is dat Brinkhof het zélf heeft aangelegd op een plek waar vroeger ook blauwgrasland was. Hij haalde eerst de bovenste laag grond weg, want daar zaten door de jarenlange neerslag van stikstof veel te veel voedingsstoffen in. Hij is trots op het resultaat. Maar: “Dit gebied is net zo gevoelig voor stikstof als Natura 2000 en ook het beschermen waard”, zegt Brinkhof.

We hebben slecht nieuws voor hem: zijn zelfgecreëerde natuur ligt onder de rook van het Noord-Brabantse Veghel, waar een fabriek van zuivelgigant FrieslandCampina staat die veel stikstof uitstoot. Ammoniak met name.

“Dat is heel vervelend. Want hier geldt natuurlijk ook: als hier blijvend te veel ammoniak op komt, dan gaat ook dit gebiedje naar de Filistijnen.”

FrieslandCampina in Veghel is een van de twaalf bedrijven die in de afgelopen jaren meer ammoniak is gaan uitstoten, blijkt uit de gegevens die bedrijven opgegeven hebben in de Emissieregistratie. Een van de andere stikstofstijgers is de energiecentrale Nuon Power Projects, nu Vattenfall, in de Eemshaven pal aan de Waddenzee in Groningen. Beide bedrijven staan ook in de top-100 van bedrijven die de meeste ammoniak uitstoten van Nederland die stikstofminister Van der Wal onlangs opstelde.

De Nuon elektriciteitscentrale stootte in 2019 de helft meer ammoniak uit dan in 2018. Met een groeiende uitstoot van 10.700 kilo in een jaar tijd zijn zij daarom koploper. Op de tweede plek blijkt de melkeiwitfabriek van FrieslandCampina in een jaar tijd 6.500 kilo meer te zijn gaan uitstoten, dat is bijna een derde meer dan in 2018.

Grote vervuiler energiecentrale Eemshaven

Nuon Power Projects werd ruim 10 jaar geleden gebouwd. Toentertijd kreeg deze centrale een hagelnieuwe vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet. Natuurorganisaties zoals Greenpeace en de Waddenvereniging maakten bezwaar tegen deze vergunning omdat zij vreesden dat de centrale de natuur te veel zou belasten. De vergunning kwam er toch, alleen verplichtte de minister Nuon om de schade aan de natuur te compenseren. Het bedrijf betaalde daarom onder meer mee aan een tienjarig duinherstelprogramma op Schiermonnikoog, waar een deel van de stikstof die de centrale uitstoot terechtkomt.

Tien jaar maaien, plaggen en kappen binnen het duinherstelprogramma heeft ervoor gezorgd dat kwetsbare soorten op Schiermonnikoog meer ruimte kregen, aldus boswachter Erik Jansen van Natuurmonumenten. Hij wijst op een klein plantje: “Dit is de gelobde maanvaren. Er zijn jaren geweest dat we die niet konden vinden, maar hij doet het dit jaar heel goed.”

Het duinherstelprogramma is inmiddels afgerond en huidig eigenaar van de centrale Vattenfall betaalt niet meer mee aan het duinherstel. Met andere middelen probeert Natuurmonumenten de schade door stikstofneerslag terug te draaien. Boswachter Jansen: “Maar op de plekken waar we niks doen, gaan heel veel soorten achteruit. En voor je 2 keer met je ogen knippert staat er weer een bos. Je wilt de natuur het zoveel mogelijk zelf laten doen maar er komt nog steeds veel stikstof het gebied binnen. Die kraan moet gewoon dicht. ”

In de vergunningen van de energiecentrale staat een maximum ammoniak-uitstoot van 89.000 kilogram per jaar, oftewel 89 ton. Daar is de centrale nog lang niet. De uitstoot mag dus nog verder groeien. Eigenaar Vattenfall laat ons in een e-mail weten dat die ruimte nodig is om te kunnen voldoen aan de energiebehoefte in Nederland, die pieken en dalen kent.

‘Nuon Power Projects’, zoals de centrale in de emissieregistratie nog heet, is een grote vervuiler. Ze staat behalve in de top-100 ammoniak óók in de top-100 stikstofoxide-uitstoot. Ook op dat vlak is de stroomproducent een groeier.

Huidig eigenaar Vattenfall schrijft in een e-mail dat de centrale “permanent haar uiterste best doet om de stikstofuitstoot zo gering mogelijk te houden.” Dit doen zij door de rookgassen voor ze de schoorsteen verlaten te behandelen met ammoniak. Hierdoor daalt de stikstofoxiden-uitstoot, maar komt er wel ammoniak vrij.

Vrijdag maakte concurrent RWE bekend de centrale van Vattenfall over te nemen en naast gas ook waterstof als brandstof te gaan gebruiken. Dat zou op termijn stikstof en CO2 reduceren.

30 jaar oud ‘uitstoot-plafond’ voor melkeiwitfabriek

De situatie bij FrieslandCampina is anders. Deze melkeiwitfabriek bestaat al bijna 100 jaar maar vroeg pas in 2019 een vergunning aan om de natuur te belasten. Uit berekeningen bleek dat de fabriek volgens de toen geldende provinciale regels een gaswasser zou moeten installeren, om de stikstofuitstoot te verminderen.

Echter: tijdens de aanvraag werd de wet veranderd. In de Spoedwet Aanpak Stikstof kwam de vergunningplicht te vervallen als je je kon beroepen op oude uitstootrechten. En dat kon de zuivelgigant. En omdat er geen vergunning verleend hoefde te worden, kon de provincie ook geen voorwaarden meer stellen.

Om te berekenen hoe groot de oude rechten waren, telde FrieslandCampina ook installaties mee die allang niet meer in gebruik waren. Zo kwam het bedrijf op een capaciteit van maar liefst 183.000 kilo stikstofoxiden en 15.000 kilo ammoniak. Dat zou, in 1992, 30 jaar geleden dus, de ‘vergunde situatie’ zijn.

Broekzak-vestzak

Vervolgens heeft het bedrijf gezegd: als we de stikstofoxiden verminderen, mogen we de ammoniak-uitstoot vergroten. Een broekzak-vestzak-methode. Zo komen twee nieuwe plafonds tot stand: 41.000 kilo voor stikstofoxiden en 23.110 kilo voor ammoniak. Het effect voor de natuur wordt nu ook voor het eerst doorgerekend, met het Aerius-model van het RIVM. Resultaat: de impact op de natuur blijft gelijk. Een verbetering van nul komma nul.

De provincie zegt: omdat er geen sprake is van een verslechtering en ze binnen hun oude limiet blijven, kunnen we niet anders dan ermee akkoord gaan.

Verantwoordelijk gedeputeerde Elies Lemkes van Noord-Brabant: “In algemene zin zijn we ons ervan bewust dat we moeten aansturen op verlaging en dat doen we ook zoveel mogelijk. Maar als je gebruikmaakt van de ruimte in je vergunning, heb je op grond van jurisprudentie geen nieuwe vergunning nodig. En dat is in dit geval ook zo.”

Dat gebruikmaken van oude rechten bij de aanvraag van een nieuwe vergunning wordt ‘intern salderen’ genoemd.

Kritiek op besluit provincie

Volgens universitair hoofddocent omgevingsbeleid Raoul Beunen (Open Universiteit) is de redering van de provincie “te kort door de bocht.” Volgens hem had de provincie in het verleden al kunnen aandringen op een natuurtoets. “In samenhang met de plicht om de natuur te beschermen, kun je niet zomaar zeggen ‘we zetten een Hinderwetvergunning om in een natuurvergunning’.”

“In heel Nederland wordt op deze manier gewerkt,” reageert gedeputeerde Lemkes.

In dit specifieke geval wordt ingrijpen overigens nog bemoeilijkt, zegt zij, omdat bedrijven in de voedsel-, drank en zuivelsector zijn uitgezonderd van de plicht om de ‘best beschikbare technieken’ toe te passen voor het zuiveren van de rook in hun schoorsteen. “Dat is ook Europees zo geregeld. Dus dat kunnen we niet zomaar veranderen.”

Vergunningplicht terug?

Volgens universitair docent Beunen is het belangrijk dat er zo snel mogelijk werk wordt gemaakt van het weer vergunningplichtig maken van veranderingen bij bedrijven. “Omdat je dan ook weer voorwaarden kunt stellen.” Hij weet ook wat de eerste voorwaarde is die de overheid zou moeten hanteren: de maximum uitstoot moet afhangen van wat een bedrijf ooit nodig heeft gerealiseerd in de praktijk en niet van een denkbeeldige of opgeblazen productie-capaciteit.

Gedeputeerde Lemkes: “Ik denk dat dat de moeite waard is om te onderzoeken.”

Ook het provincie-bestuur van Gelderland heeft bij het kabinet aangedrongen op herinvoering van de vergunningplicht bij het ‘intern salderen’.

Minister Christianne van der Wal laat Pointer weten dat ze naar de vergunningverlening kijkt. "Ik ben het met de provincies eens dat als je voorbeeld een hele oude fabriek hebt die niet meer in gebruik is, en je zet die in voor een nieuwe fabriek, dat je dan stikstof toevoegt. Dan zijn we de natuur niet aan het herstellen. En dat brengt mijn doelen verder weg."

Tegelijkertijd vindt ze dat er ondernemersruimte moet blijven.

Overigens heeft Noord-Brabant op andere terreinen al veel te stellen met FrieslandCampina. Het bedrijf kent een lange geschiedenis van milieu-overtredingen, zoals we eerder schreven.

Wat betreft de stikstofemissies laat het bedrijf per mail weten te streven naar vermindering van emissies. Anderzijds gebruikt de fabriek de ruimte die er in de vergunning zit om meer stikstofoxiden (NOx) uit te stoten. “Zo hebben wij in 2018-2019 onze relatieve NOx-uitstoot verlaagd doordat we een aantal turbines in ons productieproces hebben stopgezet en zijn overgestapt van gas naar groene elektriciteit. In de periode daarna hebben we deze beschikbare NOx-ruimte gebruikt voor verhoging van onze productievolumes.

Dit was het eerste deel van een tweeluik over stikstof. Naast ammoniak behoren stikstofoxiden (NOx of NO2) tot de groep van problematische stikstofverbindingen. Daarover publiceren we binnenkort.