Vorig jaar raakte The Last Reformation in Denemarken in opspraak na een documentaire waarin onder andere te zien was dat de organisatie aan demonenuitdrijvingen doet. Op internet zijn verschillende video’s te zien waarin de leider van de beweging, Torben Søndergaard, demonen uitdrijft, óók bij kinderen. Daarnaast stelt hij ziektes en aandoeningen te kunnen genezen. In een Facebookpost beweert hij een meisje van 9 van autisme te hebben genezen.

Op één van de video’s is te zien hoe Søndergaard zijn hand op het hoofd van een jongetje van rond de 10 legt, en hard en herhaaldelijk ‘Get out, get out!’ naar hem roept. Het jongetje trilt en huilt. In samenwerking met het onderzoeksplatform Pointer komen we erachter dat deze video in Nederland is gemaakt, op een camping in het Gelderse plaatsje Zelhem.

Duiveluitdrijving bij kinderen kan schadelijk zijn, laat Gerrit Breeuwsma, ontwikkelingspsycholoog aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) ons eerder weten. De beelden doen hem denken aan initiatieriten, rituelen die sommige gemeenschappen gebruiken bij het opnemen van nieuwe leden. ‘Alleen hebben deze kinderen daartoe niet zelf de keus gemaakt. Ze zijn daartoe aangezet en doen het niet uit eigen overweging.’

Breeuwsma merkt ook op dat de jongen in de video in een soort epileptische toestand wordt gebracht. ‘Het kan de deur openzetten naar gevoeligheid voor psychose. Het gedrag wekt eigenlijk al een soort epileptische, psychotische aanval op. Ik zou dat bij mijn eigen kinderen niet aanbevelen.’

Christelijke traditie

In de eerste weken van ons onderzoek krijgen we verschillende tips binnen van mensen die als kind hetzelfde hebben meegemaakt, maar dan binnen andere evangelische bewegingen. Wat zijn dit voor een groeperingen? We spreken af met theoloog Miranda Klaver (Vrije Universiteit). Zij volgt The Last Reformation en vergelijkbare nieuwe evangelische bewegingen en bekijkt voor ons de beelden uit Zelhem. ‘Het zijn heftige beelden. Ik kan heel goed begrijpen dat mensen dit zien en denken: wat gebeurt hier en hoe is het mogelijk dat religie zich met zulke praktijk bezighoudt, zeker als het gaat om kinderen?’

Klaver vertelt dat bewegingen zoals The Last Reformation ,die aan dit soort demoonuitdrijvingen doen, onder een nieuwe stroming binnen de Pinksterbeweging vallen. ‘Demoonuitdrijvingen hoort tot een hele algemene christelijke praktijk die we al eeuwen kennen binnen de christelijke traditie. Maar evangeliseren op straat en bidden voor genezing is een recente praktijk onder sommige pinkstergroepen. Kenmerkend voor deze groepen is dat ze een heel duidelijk wereldbeeld hebben waarbij de wereld ingedeeld is in de strijd tussen God en de duivel. Daar horen die bevrijdingspraktijken heel duidelijk bij. Een groot risico in dit soort groepen is dat alles wat afwijkend gedrag is, meteen geïnterpreteerd wordt als iets demonisch. Als iets duivels.’

Letterlijke vertaling bijbel

Het geloof in demonische uitdrijvingen komt volgens Klaver door een zeer letterlijke vertaling van de bijbel. ‘Er zijn verschillende verhalen waarin Jezus mensen geneest van een ziekte door demonen uit te drijven. Er is zelfs een verhaal over een kind dat bezeten is en niet kan spreken. Zijn ouders brengen hem naar Jezus en zijn uitleg is dat er een geest is die ervoor zorgt dat dit kind niet kan spreken. Jezus bezweert de demoon, en de jongen valt neer. De beschrijving doet vanuit onze ogen erg denken aan een epileptische aanval. Mensen denken dat het jongetje dood is totdat Jezus hem opricht en de jongen gezond is.’

‘Zonder na te denken over het wereldbeeld waarin de bijbel geschreven is, zou je dat een-op-een kunnen toepassen. Het komt niet veel voor, maar er zijn wel teksten die je kan gebruiken om dit soort praktijken te legitimeren. En iemand als Søndergaard zal dat zeker doen. Zijn retoriek is heel simpel: We doen gewoon wat Jezus zei. We bidden voor zieken, we zeggen tegen mensen dat ze zich moeten bekeren, en als het nodig is dan drijven we ook demonen uit,’ aldus Klaver.

‘Je zou kunnen zeggen dat het een vorm van fundamentalisme is binnen de christelijke traditie, die vergelijkbaar is met vormen van fundamentalisme zoals we dat in andere religieuze tradities kennen. Waarbij de tekst zich heel letterlijk, maar ook selectief, toegeëigend wordt.’

Populisme

Nieuwe evangelische bewegingen groeien, terwijl de ledenaantallen van reguliere kerken afnemen. In sommige landen hebben dit soort organisaties steeds meer invloed in de seculiere wereld.

Klaver verwijst naar de recent aangestelde religieus adviseur van het Witte Huis, Paula White. ‘Zij komt duidelijk uit deze stroming. Ze ziet zichzelf als een uitverkorene die door God gebruikt wordt om Trump te ondersteunen als een door God gezonden leider.’

‘Ze zien de wereld als een soort kosmische strijd tussen God en de duivel. Mensen zijn daar een soort speelbal van. De duivel zit mensen dwars, en het moeilijk hebben bevestigt mensen dat ze op de goede weg zijn. Ze denken: blijkbaar is de duivel bang voor ons, en als hij ons zoveel mogelijk dwars zit betekent dat eigenlijk dat we met datgene bezig zijn waar God ons toe roept. Je zou kunnen zeggen dat het hele idee van denken over wij versus het kwaad doet denken aan een vorm van populistisch denken, alleen dan met een religieus geladen werkelijkheid.’