Dirk Bouwman (74) is benauwd en slaapt slecht door stokende buurtbewoners in zijn woonplaats Rheden. In gesprek gaan met de stokers, aankloppen bij de gemeente, Dirk probeert het allemaal, maar hij loopt tegen dichte deuren aan. Met zijn vrouw speelt hij middeleeuwse muziek, ze treden samen op. Maar het blazen op zijn doedelzak, wordt steeds moeilijker voor Dirk: “Misschien moeten we zelfs stoppen met muziek maken.”
Stokende buren
Zes jaar geleden merkte Dirk tijdens muziekoptredens dat hij zijn doedelzak ineens moeilijker opgeblazen kreeg. Hij had niet genoeg lucht meer. Wat was er veranderd? In die periode kwamen er nieuwe mensen in de buurt wonen die graag de houtkachel branden. Ze steken ook andere buurtgenoten aan, het aantal houtkachels in de buurt neemt snel toe. Dirk: “Dan ga je informeren over houtrook, zoeken op het internet en ja hoor: dat kan inderdaad dus de oorzaak zijn!”
Verstoorde nachtrust
Dirk’s vrouw Tilly ziet de frustratie ‘s avonds bij haar man oplopen. “Het begint er al mee dat hij opkijkt en zegt: ‘Ruik ik het nou?’ Dan begint de irritatie. Hij krijgt het benauwd en begint te piepen. Als hij dan ook nog moeilijk de trap op kan lopen, wordt hij kwaad.” Dirk ligt er regelmatig ‘s nachts wakker van. “Dan voel ik druk op mijn borst, krijg ik het steeds benauwder en wordt het piepen luider.”
Gezondheidsschade door houtrook
Bijna 25 procent van de Nederlandse fijnstofuitstoot (als het gaat om de deeltjes die kleiner zijn dan 2,5 micrometer doorsnee) is afkomstig van houtrook, maakte het RIVM in 2021 bekend. Dat maakt houtrook de grootste bron van fijnstof, naast wegverkeer dat zes procent van de fijnstof uitstoot. Lars Hein, hoogleraar Ecosystem services and environmental change aan de Wageningen Universiteit, deed een schatting van de gezondheidsschade van houtstook, naar aanleiding van omgevingscijfers. Zijn conclusie is stevig: ieder jaar sterven 2700 mensen vroegtijdig door het verbranden van hout in kachels, openhaarden en vuurkorven. “Een nog conservatieve schatting,” aldus de hoogleraar.
Bij de verbranding van hout komen schadelijke stoffen vrij, zoals roet, koolwaterstoffen (PAK’S), fijnstof en ultrafijnstof. Wanneer fijnstof in de longen of bloedbaan terechtkomt, kan dit hart- en vaatziekten, longkanker en het ontwikkelen van COPD en astma veroorzaken.
Volgens het RIVM is het lastig om met harde cijfers aan te tonen dat deze gezondheidsschade komt door houtrook, en is meer onderzoek nodig. Fijnstof van houtrook kan niet gemakkelijk worden onderscheiden van andere fijnstofbronnen, zoals uitlaatgassen of industrie. Maar Fleur Froeling, promovendus bij de Universiteit Utrecht Utrecht, deed onderzoek dat mogelijk voor meer duidelijkheid kan zorgen. “We hebben een heel specifiek stofje kunnen meten van houtrook en dat heet levoglucosan. Een stofje dat alleen maar vrijkomt bij het verbranden van hout.” Uit haar onderzoek blijkt dat mensen vaker benauwd zijn op dagen met veel houtrook in de buitenlucht. En mensen met COPD of astma blijken meer medicatie nodig te hebben op die dagen.
Wat kun je doen?
In eerste instantie ging Dirk nog het gesprek aan met stokende buurtgenoten, maar dit leidde alleen maar tot onbegrip. Ruzie zelfs, in sommige gevallen. Sinds 2018 doet hij meer dan 50 meldingen van overlast bij de gemeente, maar die zegt niets te kunnen doen. “Ik kreeg een briefje terug dat er nog geen landelijke wet is en dat ze dus niet kunnen handhaven.”
Hogere gasprijzen
De gemeente Rheden worstelt met de problematiek. GroenLinks-wethouder Paul Hofman ziet het aantal overlastmeldingen fors toenemen. In 2023 ontving de gemeente 223 meldingen, ruim 40 procent meer dan in het jaar ervoor. “Door hoge gasprijzen, maar ook door de energietransitie die we met elkaar willen, gaan steeds meer mensen hout stoken,” zegt Hofman. “Daarmee zien we het probleem met luchtvervuiling en fijnstof steeds groter worden.”
Medicijnen
Inmiddels weet Dirk precies welke ramen en deuren hij moet sluiten of juist moet openen bij de verschillende windrichtingen en krijgt hij vier verschillende soorten medicatie voorgeschreven om beter te kunnen ademen. Hij voelt zich niet gehoord en vooral niet beschermd.
Landelijk beleid
“Dit is voor ons een enorm dilemma,” zegt Hofman. “Hoe zorgen we ervoor dat mensen goed beschermd worden in hun gezondheid? Deze winter deed de gemeente een pilot met handhaving bij (gezondheids)klachten rondom houtrook, om te kijken of er toch regelgeving kan komen. Maar concreet kan de gemeente Rheden nu nog weinig doen voor mensen zoals Dirk, aldus de wethouder. “Dit probleem speelt in ieder dorp en in iedere stad,” zegt Hofman. "Iedereen is nu zelf bezig met het zoeken naar goede regels en we zouden eigenlijk graag willen dat dit gewoon landelijk wordt opgepakt.”
Dirk geeft niet op
Dat hij geen gehoor krijgt en er nog geen landelijke regels zijn, weerhoudt Dirk er niet van te blijven melden. “Ik ga door met klagen,” zegt hij. “Mensen hebben er toch last van. Ze worden ook ziek.” Dirk hoopt dat hij toch nog muziek kan blijven maken. Ruim 50 jaar maken hij en zijn vrouw nu al middeleeuwse muziek. En de doedelzak hoort daarbij.”
Bekijk onze uitzending over houtrook hieronder:
Wil je op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Elke week sturen we je onderzoeksverhalen, tips van de redactie, en verhalen die je nog van ons kan verwachten.
