Het is 2 december 2020. In het conservatieve, Amerikaanse nieuwsprogramma Fox News interviewt anchor Laura Ingraham een microbioloog. “Dus u gelooft dat het coronavaccin niet nodig is?” De man die geïnterviewd wordt, zit voor een boekenkast waar talloze boeken tegen elkaar aan gedrukt staan. In de overbelichte ruimte hangt een felrode kerstversiering. Dr. Sucharit Bhakdi, gepensioneerd microbioloog, staat onderaan het scherm. Het onderwerp van het gesprek zijn de coronavaccinaties. “I think it's downright dangerous. And I warn you, if you go along these lines, you are going to go to your doom”, waarschuwt Bhakdi met een serieuze en strenge gezichtsuitdrukking.

Het is één van de vele video’s waarin Sucharit Bhakdi, een Thais-Duitse gepensioneerde microbioloog, zijn mening verkondigt over de gevaren van alles wat met covid-19 te maken heeft. Althans, gevaren in zijn ogen. Als wetenschapper wordt Bhakdi de laatste jaren zelden opgevoerd in traditionele media. En daar is een reden voor. Als hij wel wordt opgevoerd, dan is het vaak in een factcheck-rubriek, waar zijn uitspraken worden betwist. Zo beweert hij in bovenstaande Fox News-uitzending dat vaccinaties worden opgedrongen en ze daarnaast ook dodelijk zijn. Verder zegt hij in andere interviews dat zowel het dragen van maskers als de quarantaineplicht ‘belachelijke onzin’ zijn, dat de coronatests helemaal niet werken en dat trombose een veel voorkomende bijwerking is van coronavaccins. Allemaal zaken die meerdere malen door verschillende media zijn weerlegd.

Wie is deze voormalig microbioloog? De in Washington geboren Bhakdi studeert geneeskunde aan de Universiteit van Bonn. In 1971 behaalt hij daar zijn ook doctoraat. Nadat hij bij verschillende instituten, in onder andere Kopenhagen en Freiburg, ervaring opdoet, verbindt Bhakdi zich in 1990 aan de Universiteit van Mainz. Hij staat daar een aantal jaar aan het hoofd van het Instituut voor Medische Microbiologie en Hygiëne. Bhakdi doet daar met name wetenschappelijk onderzoek op het gebied van bacteriologie en atherosclerose. Hij publiceert hier meerdere wetenschappelijke artikelen over. Veel van zijn publicaties zijn online te vinden.

Op Researchgate.net, een online netwerk waar wetenschappers informatie met elkaar delen en publicaties verspreiden, staan 381 publicaties op zijn naam. Op zijn pagina valt ook af te lezen dat hij ruim 20.000 keer is geciteerd door andere wetenschappers of onderzoekers. Vergelijkbaar met microbioloog en veelgevraagd OMT-expert Jan Kluytmans van het UMC Utrecht. Die heeft op Researchgate 532 publicaties staan en wordt 25.000 keer geciteerd.

In een andere databank van wetenschappelijke publicaties, Scopus Preview, heeft Bhakdi 336 publicaties op zijn naam staan en wordt bijna 10.000 keer geciteerd. Roel Coutinho, microbioloog en oud-directeur van het Centrum Infectieziektebestrijding, heeft op Scopus 610 artikelen gepubliceerd en wordt 23.000 keer geciteerd. Het zijn juist die cijfers, Bhakdi’s doctorale titel en de hoog aangeschreven werkgevers die autoriteit uitstralen en daarmee berichten waarin de microbioloog wordt opgevoerd extra kracht bijzetten.

Een voorbeeld daarvan is het Facebookpost van 27 maart 2020. Op de Facebookpagina Coronavirus? Wees maar niet bang, wordt Bhakdi als volgt geïntroduceerd: “Prof. Dr. Sucharit Bhakdi leidde het Instituut voor Medische Microbiologie en Hygiëne aan de Johannes Gutenburg Universiteit in Mainz gedurende 22 jaar en is een van de meest internationaal gerespecteerde infectiologen en meest geciteerde medische onderzoekers in Duitsland.” Wat volgt is aankondiging naar één van de vele Youtubevideo van Bhakdi.

Met andere woorden: een professor met een lange staat van dienst bij van de gerenommeerde universiteit Mainz in Duitsland. Hij wordt opgevoerd als ‘een van de meest internationaal gerespecteerde infectiologen’ en ‘de meest geciteerde medische onderzoeker in Duitsland’. In eerste instantie zou je denken: dat zijn woorden die daadwerkelijk gezag uitspreken, deze man heeft recht van spreken. Hij kan bogen op een mooie staat van dienst. Maar wat hij zegt, kan in ieder geval niet altijd rekenen op de steun van zijn voormalige werkgever. Het Universitair Medisch Centrum van Mainz heeft op 23 maart 2020 al een statement naar buiten heeft gebracht en daarin nemen zij afstand van zijn uitspraken. "Natuurlijk heeft de heer Bhakdi als burger het recht om zijn eigen mening te uiten. Dit is echter op geen enkele manier afgestemd met het Universitair Medisch Centrum Mainz."

Bhakdi wordt onder andere door Viruswaarheid en NineForNews opgevoerd als emeritus hoogleraar, terwijl hij dat niet is. Dit bevestigt de Universiteit van Mainz in een persbericht. “De heer Bhakdi is gepensioneerd hoogleraar en geen emeritus. Sinds het begin van zijn pensioen (2012) heeft hij geen lidmaatschapsrechten meer bij ons. De universiteit en het Instituut voor Medische Microbiologie en Hygiëne nemen op cruciale punten afstand van de standpunten van de heer Bhakdi, die wij als misleidend of onjuist beschouwen."

Bhakdi trekt in maart 2020 de aandacht van de Nederlandse, alternatieve media. Nadat de microbioloog op 19 maart een video online zet op Youtube nemen diverse media zijn uitspraken over, waaronder NineForNews. Bhakdi zegt onder andere dat covid-19 ‘niet fundamenteel’ gevaarlijker is dan andere ziekteverwekkers in de virusfamilie. Daarnaast stelt hij dat van de 10.000 besmette mensen er maar 50 tot 60 ziek zijn. Ook beweert hij dat 99 procent van de mensen milde of helemaal geen symptomen hebben.

Een week na het verschijnen van de video, neemt het grootste persbureau van Duitsland, Deutsche Presse-Agentur (DPA), de uitspraken van Bhakdi onder de loep. Zij concluderen dat Bhakdi het aandeel mensen dat door covid-19 ziek is geworden te laag inschat. Daarnaast negeert de microbioloog ook de exponentiële groei van de nieuwe besmettingen. DPA is één van de factcheck-organisaties die samen met Facebook wereldwijd desinformatie opsporen.

Ook het Duitse onderzoeksjournalistieke platform CORRECTIV checkt uitspraken van Bhakdi. Ditmaal gaat het om uitspraken die hij doet in een ander interview, dat op 25 april online wordt gezet. In dit interview herhaalt Bhakdi wederom dat covid-19 niet gevaarlijker is dan een gewoon griepvirus, terwijl onderzoeken dat wel degelijk uitwijzen. CORRECTIV checkt uiteindelijk zeven uitspraken uit het interview. Twee uitspraken zijn niet waar, twee andere beweringen kloppen wel en de overige claims zijn ongegrond volgens CORRECTIV.

Pointer controleerde recent ook al beweringen van Bhakdi. Zo claimt de microbioloog onlangs nog dat trombose een veelvoorkomende bijwerking is van coronavaccins, ongeacht welke vaccin er wordt gebruikt. Maar uit geen enkel onderzoek blijkt dit naar voren te komen. Bijwerkingencentrum Lareb, het meld- en kenniscentrum dat bijwerkingen in Nederland bijhoudt, heeft volgens de meest recente cijfers zestien meldingen van stolselvorming als bijwerking van AstraZeneca binnengekregen. Op 1,9 miljoen vaccins. Het gaat dus een zeldzame bijwerking van het AstraZeneca-vaccin, die later ook bij het Janssen-vaccin werd vastgesteld. En niet zoals Bhakdi stelde: een vaak voorkomende bijwerking.

Er zijn er nog tal van andere voorbeelden te noemen, waarbij beweringen van Bhakdi niet kloppen. De claim van Bhakdi dat coronavaccins mensen zouden doden en daarmee de wereldbevolking sterk terug zou brengen, werd onderuit gehaald door factcheckers van USA Today. Ook Lead Stories, een factcheck-platform uit de VS, bestempelde die bewering als onjuist. Factcheck-platformen hebben hun handen vol aan Bhakdi. In de Fact Check Explorer van Google staan verschillende factchecks die beweringen van hem onderuit halen.

Waarom iemand met zo’n staat van dienst deze misinformatie verspreidt, is een raadsel. Maar desondanks worden de uitspraken van Bhakdi gretig en kennelijk zonder enige extra check overgenomen door alternatieve media. Op plekken als Telegram en Facebook worden deze artikelen en video’s van Bhakdi honderdduizenden keren bekeken en vervolgens weer verder verspreid. "Over deze microbioloog kan ik weinig zeggen, want ik kan niet in zijn hoofd kijken", zegt Eugène Loos als we deze casus aan hem voorleggen. Loos is universitair hoofddocent aan de Universiteit van Utrecht en houdt zich veel bezig met misinformatie. "Als het klopt dat deze meneer bewust desinformatie verspreidt, is dat verschrikkelijk. Mensen zijn in kwetsbare situaties op zoek naar belangrijke informatie en door misinformatie word je op het verkeerde been gezet."

Oplossing

Youtube heeft video’s van Bhakdi verwijderd wegens ‘schending van de communityrichtlijnen’. Video’s op Facebook worden door het techbedrijf gelabeld als mogelijke misinformatie. Is dat de oplossing om het verspreiden van mis- en desinformatie tegen te gaan? Loos is niet tegen die labels, maar vindt dat de juiste oplossing nog gevonden moet worden. "Techbedrijven zijn nu gedwongen om labels te plaatsen en te waarschuwen. Daarmee geef je een waarschuwing af en kan de gebruiker vervolgens zelf bepalen of het voor hem of haar wel of niet klopt. We weten alleen niet of die labels echt werken, want dat moet nog verder uitgezocht worden, maar het is beter dan op voorhand iets te verbieden".

Loos vindt ook dat er betere educatie moet komen om misinformatie te detecteren. "We moeten mensen trainen in het zelfkritisch zijn over dit soort misinformatie. Iedereen zou moeten worden opgeleid om zelfstandig te moeten bepalen of het voor die persoon wel of niet waar is. Ga ook nooit af op één bron, gebruik websites van verschillende medische instituten, patiëntenverenigingen, en laat je informeren door artsen en anderen met expertise", zegt Loos tot slot.

We hebben Sucharit Bhakdi om een reactie gevraagd, maar daar heeft hij niet op gereageerd.