Wie is er verantwoordelijk voor het leed dat schuilgaat achter de duizenden Nederlandse datingsites met nepprofielen? Bijna tweehonderd tips kregen we al binnen in ons onderzoek online oplichting. Voornamelijk van mannen die zich bedrogen voelen in hun zoektocht naar liefde of vriendschap. Als zij verhaal proberen te halen bij de betreffende websites loopt het spoor al snel dood; van adresgegevens die leiden naar een virtueel kantoor zonder werknemers, tot een contactformulier dat haast nooit beantwoord wordt.
We gaan langs bij gedupeerden, kijken mee met chatoperators die berichtjes versturen, mailen met anonieme klokkenluiders, analyseren IP-adressen en doorzoeken het bedrijvenregister van de Kamer van Koophandel. We ontdekken dat achter duizenden websites slechts een tiental bedrijven lijkt schuil te gaan. Van kleinere bedrijven met tientallen websites in beheer, tot de grote jongens met netwerken van minstens tweeduizend sites.
Virtueel kantoor
Deze bedrijven hebben behalve de nepprofielen dus nóg een ding gemeen: ze willen niet gevonden worden. En daar hebben ze verschillende methoden voor. Zo verhult het bedrijf achter onder meer Vinderr.net en Passiedate.com de bedrijfsnaam en adresgegevens op de website. En noemt een ander bedrijf dan juist wél weer alle bedrijfsgegevens op de site, maar blijkt dit na verder onderzoek een lege huls. Het bedrijf heeft volgens het handelsregister nul werknemers in dienst en is gevestigd in een zogenaamd virtueel kantoor. Als we verder kijken, zien we dat het bedrijf deel uitmaakt van een structuur van verschillende vennootschappen die leiden naar belastingparadijzen Belize en Hongkong.
Het doel is de mens van vlees en bloed achter de papieren structuur afschermen.
Vennootschappen stapelen
Financieel forensisch expert Cees Schaap is bekend met het fenomeen. ‘We noemen dit layeren, dat betekent stapelen. Ook in grote fraudezaken kom ik dit regelmatig tegen. De winst die onderin wordt gemaakt, pompen ze op naar boven, naar een bedrijf in een ander land met een heel andere jurisdictie, andere regels.’ Volgens de fraude-expert heeft dit een doel: ‘De mens van vlees en bloed achter de papieren structuur afschermen. Degene die aan de touwtjes trekt. Degene die de winst geniet. Ofwel de ‘ultimate beneficial owner’, de UBO zoals dat internationaal heet. En dát is precies degene die je moet hebben.’
‘Zorgvuldig opgebouwd spinnenweb’
‘Géén gemakkelijk opgave,' waarschuwt Sonny Motké, journalist bij zakenblad Quote. Hij deed eerder zelf onderzoek naar ondernemers in de fictieve datingbranche. ‘Het is een zorgvuldig opgebouwd spinnenweb. Waarin het onduidelijk is waar de draad begint en waar het eindigt. Maar waarvan je wel weet dat de spin in het web vaak terugkomt, en dus een centrale rol speelt.’
Schaap erkent dat het vrijwel onmogelijk is om erachter te komen wie het economische belang heeft. ‘Daarvoor moet je in de administratie kunnen kijken en dat gaat in veel gevallen niet omdat de topvennootschap is ondergebracht bij een trustbedrijf dat het adres verleent, de administratie voert, de fiscale aangifte doet, en op papier de directie levert.'
En inderdaad, op papier hebben wij in ons onderzoek te maken met drie Chinezen. Het lijkt ons onwaarschijnlijk dat dit Aziatische drietal zich heeft toegelegd op de fictieve datingmarkt in Nederland. Maar wie dan wel? ‘Daar kom je niet achter’, zegt Schaap. ‘De UBO is een cliënt van het trustkantoor. En de cliënt betaalt hen om zijn of haar identiteit geheim te houden.’
Internationale discussie
Volgens Schaap kun je er civielrechtelijk, strafrechtelijk en fiscaal wel vragen bij stellen. Omdat het volgens hem mogelijkheden creëert voor schimmige praktijken waaronder ook belastingfraude. ‘Vandaar de roep in Europa om een UBO-register, waarin je in één oogopslag ziet wie het economische en financiële belang heeft. Er is nog verzet van zeer vermogende families die liever in de schaduw willen blijven. Maar zo’n semi-openbaar register, te raadplegen door politie, justitie en óók journalisten, zal er uiteindelijk wel komen. Er ligt al een wetsvoorstel.’
Dit heeft een grote opsporingsmacht nodig, zoals consumentenwaakhond ACM of de Belastingdienst.
‘Tot die tijd blijft het een vossenjacht waarbij jij en ik nooit kunnen zien wie er verantwoordelijk is,' zegt Quote-journalist Motké. ‘Dit heeft een grote opsporingsmacht nodig, zoals consumentenwaakhond ACM of de Belastingdienst. Wij journalisten kunnen de hele wereld overvliegen en aan deuren bellen of daar iets of iemand is. Maar het is zinloos, want waarschijnlijk kom je ook in Belize en Hongkong alleen maar lege brievenbussen tegen.’
Zaak voor de politie
Schaap vindt het jammer dat de politie het doen van aangifte ontmoedigt. Oplichting door datingsites met nepprofielen is volgens hem zeker een zaak voor de politie. ‘Het is niet levensbedreigend, er is geen bloed, de slachtoffers hebben zelf een klein beetje schuld. Dat maakt het niet meteen een prioriteit. Maar als slachtoffers consequent aangifte doen, en er op staan dat de aangifte wordt opgenomen, dan zal er uiteindelijk een zaak komen. Motké voorspelt een ander scenario voor de toekomst. ‘Het heeft een zweem van viezigheid en van ondeugendheid, maar het is nog net niet strafbaar. Als de overheid de regels niet aanpast, dan blijft dit nog wel even voortbestaan.’
