‘Landen zoeken uit hoe ze satellieten van andere landen kunnen bombarderen’, stelt een TikTokker. Al langer gaan online claims rond dat de NAVO de ruimte gaat gebruiken voor oorlogsvoering, bijvoorbeeld door met satellieten kernraketten op grote hoogte uit te schakelen.

Wat is hiervan waar?

De NAVO voert geen ruimteoorlog, maar beschouwt sinds 2019 de ruimte inderdaad als een volwaardig militair domein, naast land, zee, lucht en cyberspace. Om dit te begeleiden werd in Duitsland het NATO Space Operations Centre (NSpOC) opgericht.

Volgens de NAVO zelfs is de benadering van de ruimte echter verdedigend, gericht op bescherming, bewaking en ondersteuning van NAVO‑operaties en niet op het ontwikkelen of inzetten van aanvallende wapensystemen in de ruimte. Dit houdt in dat de NAVO ook niet beschikt over een eigen arsenaal aan ruimtewapens. Volgens NAVO Allied Air Command (AIRCOM) blijven de ruimtecapaciteiten eigendom van de lidstaten en werken lidstaten alleen samen om satellietgegevens te delen en ruimtebedreigingen te monitoren.

Officieel geen wapens in de ruimte

Hoewel er volgens officiële registraties geen wapens in de ruimte zijn, valt dit niet uit te sluiten. Het ligt namelijk aan de definitie die je gebruikt. Want wat is een ruimtewapen? Internationaal gezien ontbreekt er een erkende definitie.

We hanteren daarom voor deze factcheck de definitie van het VN-Onderzoeksinstituut voor Ontwapeningsvraagstukken (UNIDIR). Zij stellen dat de term ‘ruimtewapen’ doorgaans wordt gebruikt om te verwijzen naar ‘een capaciteit of systeem dat wordt ingezet om een systeem, infrastructuur, persoon of groep mensen te ontzeggen, verstoren, degraderen, beschadigen, vernietigen of op een andere manier schade toe te brengen’.

Volgens het VN-Registratieverdrag van 1974 moeten landen in principe alle gelanceerde ruimteobjecten en hun doel registreren. Volgens dit verdrag zouden er nu dus geen wapens in een baan om de aarde mogen zijn. Maar waarschuwt een expert, de algemene functie van sommige satellieten valt moeilijk te controleren, omdat er weinig transparantie is.

Satellieten die ruimte-afval opruimen of andere satellieten onderhouden, beschikken bijvoorbeeld over technologie zoals robotarmen of harpoenen en kunnen mogelijk ingezet worden om andere objecten aan te vallen. Daarnaast kunnen GPS- of communicatiesatellieten zowel militaire als civiele functies hebben. Ze zijn niet ontworpen als wapens, maar kunnen wel militaire doeleinden ondersteunen. Zolang ze niet voor aanvallen worden gebruikt, is dat toegestaan onder het internationale ruimterecht of Outer Space Treaty van 1967.

Deze wapens worden getest…

Naast dat satellieten verschillende functies kunnen vervullen, gaat online ook rond dat er “nieuwe wapens zijn die de ruimteoorlog opnieuw vormgeven".

Het is inderdaad zo dat landen als China, de Verenigde Staten, India en Rusland al tests hebben uitgevoerd met anti-satellietwapens. Daarbij werd vanaf de aarde een ballistische raket gelanceerd om een satelliet in een baan om de aarde fysiek te vernietigen. Hoewel deze tests gericht waren op de vernietiging van eigen satellieten en geen expliciet militair doel dienden, tonen ze wel aan dat deze landen beschikken over de technologische capaciteit om dergelijke wapens daadwerkelijk in te zetten.

Een andere categorie zijn satellieten die zich bewust in de nabijheid van andere satellieten positioneren, mogelijk met het oog op spionage of destructieve acties. Ruimte-ingenieur Stijn Ilsen bevestigt dat een cluster van Russische satellieten zich vandaag de dag verdacht dicht in de buurt van andere satellieten beweegt.

…maar gebruik lijkt onwaarschijnlijk

NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte waarschuwde onlangs voor het gevaar van Russische kernwapens in de ruimte, die een directe bedreiging vormen voor satellieten. Al in februari 2024 liet het Witte Huis via woordvoerder John Kirby weten dat Rusland werkte aan een antisatellietcapaciteit die tot ernstige bezorgdheid leidde. Destijds werd nog geen melding gemaakt van een mogelijke nucleaire component, wat inmiddels wel het geval is. Publieke bewijzen werden hier vooralsnog niet gegeven.

Volgens experts blijft de inzet van nucleaire wapens in de ruimte uiterst onwaarschijnlijk, omdat dit mogelijk schade aan satellieten kan opleveren en de lage aardbaan (LEO) voor decennia of langer onbruikbaar zou kunnen maken voor alle landen.

Conclusie

Er is momenteel geen ruimteoorlog aan de gang, al wordt de ruimte wel als een strategisch domein beschouwd. En hoewel internationale afspraken, zoals het Outer Space Treaty, militaire wapens in de ruimte verbiedt, bevinden zich al tal van ogenschijnlijk vreedzame objecten in een baan om de aarde die militair inzetbaar kunnen zijn en laten juridische hiaten landen toe om toch systemen met aanvallende capaciteiten in te zetten.

Deze factcheck kwam tot stand in het kader van de factcheck-marathon naar aanleiding van de NAVO-top. Partners zijn: factcheck.vlaanderen, VRT NWS, RTBF, Knack, deCheckers, KRO-NCRV Pointer, Het Algemeen Dagblad en Nieuwscheckers. Lees hier alle factchecks.