De ex-kerkgangers die Pointer sprak, stellen dat professionele psychische hulp door De Deur wordt ontraden en dat de kerk mensen afsluit van de buitenwereld. Ook beschrijven ze een sfeer van controle en manipulatie binnen de kerk, die lastig te verlaten is en diepe sporen nalaat.

Alle 25 ex-kerkgangers, die tussen 1987 en 2025 naar De Deur gingen, zien de structuren binnen de kerk achteraf als psychische manipulatie. Bijna allemaal ervaren ze daar nu nog gevolgen van. Zo worstelen veel van hen jaren na het verlaten van de kerk nog met identiteitsproblemen. “Er is altijd voor je gedacht”, zegt Jan Willem Veenhuis (50) over zijn tijd bij De Deur. “Ik vond zelf nergens wat van.” Ex-kerkganger Rosalie Oorburg (21) vult aan: “De kerk was mijn identiteit. Als je met mij praatte, had ik het alleen maar daarover. Toen ik eruit stapte, moest ik ineens bedenken: wat vind ik leuk als persoon? Wat voor hobby's wil ik hebben? Met wie wil ik omgaan? Wat is mijn karakter?”

Psychische hulp afgeraden

Van de ex-Deur-gangers vertellen er negentien dat professionele psychische hulp binnen de kerk wordt afgeraden, ook als dat duidelijk nodig is. Niet zelden komen mensen op een kwetsbaar moment, bijvoorbeeld na een relatiebreuk of verlies, bij de Deur terecht. Daar krijgen ze vanaf het begin een warm welkom. Maar professionele psychische hulp van buiten De Deur wordt afgeraden. Beter zou het zijn om hulp bij God te zoeken.

Oorburg: “Als jij bijvoorbeeld met mentale problemen zit, zoals een depressie of andere heftige dingen waarvoor je eigenlijk naar een professional zou moeten gaan, dan ga je [bij de Deur, red] naar de pastor toe voor advies. Hij is daar natuurlijk niet voor opgeleid. Dus negen van de tien keer zal hij ook advies geven dat niet klopt en je situatie erger maakt.” Zelf vroeg ze hulp aan de pastor vanwege depressieve klachten. Maar ze kreeg te horen dat ze zich meer moest verdiepen in het geloof. “Het werd alleen maar erger”, zegt ze.

Afstand van de buitenwereld

Volgens 24 van de gesproken ex-kerkgangers, creëert De Deur op meerdere manieren afstand tussen de kerk en de buitenwereld. Er is duidelijk onderscheid tussen wat kerks en dus ‘goed’ is en alles wat daarbuiten valt en als ‘werelds’ bestempeld wordt. Via het wereldse zou ‘de duivel’ grip kunnen krijgen op gelovigen. Volgens sommige ex-kerkgangers wordt binnen De Deur bijvoorbeeld afgeraden om veel nieuws te consumeren. Ook wordt contact met vrienden en familie buiten de kerk soms ontmoedigd. Oorburg: “Het was nooit dat iemand tegen me zei dat ik niet met iemand mocht omgaan, of vrienden niet mocht behouden. Het was meer subtiel en langzaam suggesties geven dat ik dat beter niet kon doen.”

Uit de kerk stappen, is volgens ex-kerkgangers dan ook lastig. Door hun tijd bij de kerk, werd hun sociale netwerk daarbuiten kleiner. Daar konden ze dus moeilijk op terugvallen. Daarnaast wordt in de kerk verteld dat wie uittreedt, niet meer onder bescherming van de pastor staat en dus nare dingen kan overkomen. Veenhuis: “Binnen de kerk leef je in het koninkrijk van het licht. Als je uit de kerk stapt, kom je in het koninkrijk van de duisternis, onder de heerschappij van Satan.”

Het onderscheid tussen goed en fout en de angst voor ‘de wereld’ zit bij ex-kerkgangers diepgeworteld. Sommigen vertellen zelfs jaren na het verlaten van De Deur nog bang te zijn dat ze geen goede Christen zijn, omdat ze niet meer leven volgens de regels van de kerk. Oorburg: “Elke keer als ik gedachtes heb over het geloof, wat er gebeurt nadat ik doodga, of als iemand iets doet wat ik vroeger veroordeelde, dan begin ik weer te twijfelen aan mezelf. Heb ik wel de goede keuze gemaakt?”

Controle en manipulatie

Volgens de ex-kerkgangers zijn de pastors die aan het hoofd van de Deur-kerken staan sterke hiërarchische leiders die veel macht hebben en controle uitoefenen. Deze pastors worden gezien als de spreekbuis van God en hebben vergaande invloed op het leven van kerkgangers. Zo geven ze in persoonlijke gesprekken advies over relaties, huwelijken, studiekeuzes en carrière.

Pastors bepalen bijvoorbeeld of aanstaande huwelijkspartners binnen de kerk geschikt zijn voor elkaar. Een van de ex-kerkgangers vertelt dat de pastor zijn huwelijk met een vrouw binnen de kerk eerst goedkeurde, maar later toch afkeurde, omdat hij kritisch was op de kerk en daarom geen goede partner zou zijn voor zijn aanstaande. Pointer heeft audio-opnames in handen van het gesprek hierover tussen de pastor en de kerkganger. Meerdere ex-kerkgangers vertellen daarnaast dat binnen De Deur soms ontraden wordt om een opleiding te volgen, bijvoorbeeld omdat kerkgangers zich beter zouden kunnen focussen op de kerk.

Hoewel de adviezen van de pastors niet expliciet dwingend zouden zijn, worden ze volgens ex-kerkgangers wel gezien als de enige juiste keuze en dus opgevolgd. Veenhuis: “Als je tegen de woorden van je voorganger ingaat, heb je het gevoel dat je tegen God ingaat. Dat wil je niet."

Reactie De Deur

De Deur is een evangelische gemeente, onderdeel van de Christian Fellowship Ministries, overgewaaid uit Amerika in de jaren ’70. De hoofdvestiging van De Deur zit in Zwolle, maar de kerk is sterk gericht op uitbreiding en heeft inmiddels meer dan 60 veelal kleine vestigingen in Nederland. Jonge koppels worden vanuit bestaande locaties ‘uitgestuurd’ om nieuwe kerken te stichten. Onder andere via straatevangelisatie, mensen op straat aanspreken en vertellen over de kerk, probeert De Deur het ‘ware evangelie’ te verspreiden.

Pointer vroeg pastor Nomdo Schuitema van De Deur Zwolle, en daarmee het hoofd van De Deur Nederland, meerdere keren om een reactie. Maar Schuitema wil niet op de aantijgingen aan het adres van zijn kerk reageren.

De aflevering van Pointer is donderdag 6 november om 16.00 uur te zien bij KRO-NCRV op YouTube.