De kosten voor Floriade, de wereldtuinbouwtentoonstelling die in 2022 in Almere georganiseerd wordt, lopen namelijk flink op. Werd bij het indienen van de plannen door de gemeente gerekend op maximaal tien miljoen aan kosten, inmiddels liggen de schattingen op minstens veertig miljoen euro. Voor ons onderzoek Prestigieuze miljoenenprojecten spreken we veel inwoners van Almere die zich zorgen maken over de komst van de Floriade. Ze zijn bang dat hierdoor gemeentelijke voorzieningen, zoals de Jeugdzorg, verder worden uitgekleed. Is dat een terechte vrees?
We nemen contact op met Corine Hoeben, onderzoeker bij het COELO. Dit instituut van de Rijksuniversiteit Groningen onderzoekt onder andere hoe gemeenten en andere lagere overheden met hun financiën omgaan. Volgens Hoeben is het lastig te zeggen waar het geld precies vandaan komt als een gemeente met dit soort oplopende kosten te maken krijgt. “Maar linksom of rechtsom krijgen de burgers wél de rekening gepresenteerd, want de gemeentelijke begroting moet sluitend zijn”, zo stelt ze vast. “Waar ze het precies vandaan gaan halen kan je nooit helemaal hard maken, maar er zal overal wat vanaf gaan. Het Rijk hoeven ze namelijk in dit soort gevallen niet te vragen om extra geld.”
Melkkoe
Wel kan de gemeente bij haar burgers aankloppen voor wat extra’s. Daar is één belangrijk ‘stuurtje’ voor, de OZB-belasting. Hoeben: “Het is aannemelijk dat een gemeente in dit soort gevallen ook de belastingen omhoog doet. Maar ik noem het altijd een stuurtje, met de nadruk op -tje. De OZB-belasting wordt vaak gezien als de melkkoe van de gemeente, maar je moet wel heel hard aan het stuur draaien wil het ook genoeg opleveren.” Hoeben legt uit dat als de uitgaven met één procent zouden stijgen, de OZB-belasting met gemiddeld vijftien procent omhoog moet. “En dat zullen gemeenten niet zo snel doen, want dan zijn alle ogen op je gericht, sta je bovenaan de lijstjes en worden er vragen gesteld in de Tweede Kamer.”
Gemeentefonds
Een andere bron van inkomsten is het Gemeentefonds, een grote pot met geld die door de landelijke overheid wordt verdeeld over alle 355 gemeenten. Uit dit geld wordt bijvoorbeeld ook de Jeugdzorg betaald, maar het zou door een gemeente ook ingezet kunnen worden om een evenement als de Floriade (gedeeltelijk) te financieren. Het geld is namelijk niet geoormerkt. Hoeben: “We hebben er in Nederland voor gekozen om gemeenten hun eigen beleid te laten voeren en dus zelf te laten bepalen hoe ze dat geld verdelen en uitgeven.”
Maar veel gemeenten komen voor het verlenen van de basisvoorzieningen al niet uit met het geld uit dit Gemeentefonds. Hoeben: “Het doel van het fonds is eigenlijk dat iedere gemeente dezelfde voorzieningen kan leveren voor hetzelfde geld. Toen deze taken, zoals WMO en Jeugdzorg, vanuit de landelijke overheid naar de gemeenten gingen was dit echter ook meteen een bezuinigingsoperatie. En je hoort dus nu veel gemeenten roepen dat ze te weinig geld hebben om die taken uit te kunnen voeren.”
“Doe dat nou niet gemeente”
Hoeben vraagt ze zich daarom wel af waarom gemeenten zo graag projecten als de Floriade willen organiseren. De afgelopen jaren hebben gemeenten flink moeten bezuinigen door de economische crisis. Het vet is van de botten, het is vaak niet meer mogelijk om bijvoorbeeld te bezuinigen door minder uit te geven aan plantsoentjes. “Je neemt dan nogal een risico als je in een groot project stapt als een Floriade, dus dan denk ik: ‘Doe dat nou niet’. Een enkele keer zullen ze misschien nog reserves hebben die ze kunnen aanspreken, maar in de meeste gevallen zijn die potjes bijna leeg.”
Het financiële leed zou volgens Hoeben beperkt kunnen worden als er in de ontwerpfase van een project al over een aantal zaken wordt nagedacht. “Maak duidelijke afspraken wanneer je de stekker eruit trekt, vaak komen gemeenten bij dit soort prestigieuze projecten in een soort fuik terecht. En dan lijkt stoppen geen optie meer. Daar moet je vroegtijdig over nadenken en afspraken over maken.”
