Het is voorjaar 2021 als op het Noorderpark in Alphen aan den Rijn een grote verbouwing plaatsvindt. Drie woningen van jeugdzorginstantie Horizon krijgen een opknapbeurt en worden omgebouwd. In de huizen wonen jongeren die door de kinderrechter uit huis zijn geplaatst. Jongeren die niet meer bij hun ouders kunnen wonen, omdat ze met allerlei problemen kampen. Het zijn jongeren die zichzelf beschadigen, zelfmoordgedachten hebben, agressief gedrag vertonen of te maken hebben met loverboys.

Luister naar de uitzending van Klaas den Tek i.s.m. Judith Spanjers:

Jongere in shock

Vanwege de verbouwingen wonen de jongeren tijdelijk in een ander pand van Horizon. Maar als één van de jongere na de verbouwing weer terugkomt is ze in shock. Op alle deuren zit nu een slot, de ramen op hun kamers kunnen nog maar op een kier en de meubels zijn aan de grond vastgenageld. Als ze naar buiten wil, moet ze voortaan aan de medewerkers toestemming vragen. Die maken dan de deur open. De jongere voelt zich opgesloten en dat zorgt voor spanningen.

Het is voor de jongeren niet wat ze gewend zijn. Ze zitten juist op het Noorderpark, omdat ze meer vrijheid hebben gekregen. Dat is ook de bedoeling. Deze jongeren worden klaargestoomd voor een terugkeer naar de maatschappij. Het is een besloten setting met open deuren. Er wordt niet fysiek ingegrepen als jongeren niet luisteren. Heel anders dan de andere plekken met een gesloten machtiging, waar dit wel gebeurt.

Hand in Hand methode

Ook de medewerkers op het Noorderpark zijn niet blij met de nieuwe situatie. De jongeren hebben nu minder vrijheid, terwijl hun methode er juist op gericht is ze vertrouwen te geven. Juist naast de jongeren staan en naar ze luisteren. Maar nu zien ze dat ze hun Hand in Hand-methode in de verdrukking komt. Ze voelen zich overrompeld door de organisatie.

“Er werd opeens een hekwerk om één van de huizen geplaatst,” zegt een oud-medewerker. “Dat geeft toch een andere uitstraling aan zo’n terrein. Ook gingen de deuren op slot. Die waren bij ons nooit op slot. Het gevoel dat je weg kunt lopen, werkt al de-escalerend. Ook bij ons liepen jongeren weleens weg, maar dan wisten we bijna altijd waar ze waren. En ze kwamen in no-time weer terug.”

Inspectie is enthousiast over de methode

Als in 2020 de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd op bezoek komt op Rijnhove, constateert die in haar rapport wel wat verbeterpunten, zoals het achterstallig onderhoud van de panden, de wachtlijsten voor behandeling en de invulling van de dagbesteding. Maar over de Hand in Hand methode is de Inspectie, volgens iHUB - het moederbedrijf van Horizon - enthousiast. En daarom belooft de directie van iHUB dit concept verder door te ontwikkelen.

Eind 2020 wordt er door een team onder leiding van een projectleider hard gewerkt om de Hand in Hand-methode verder uit te rollen. Na al die negatieve berichten over de gesloten jeugdzorg, wordt het gezien als dè kans om te laten zien dat het ook echt anders kan. Het is de bedoeling dat er per groep maximaal zes kinderen in korte tijd intensief worden behandeld, zodat ze na twaalf weken weer naar huis kunnen. Maar al snel komt er een kink in de kabel.

Uitgewerkt plan verdwijnt van tafel

Het plan voor een alternatieve kindvriendelijke jeugdzorg verdwijnt al binnen een paar maanden van tafel. Er wordt gesproken van externe factoren die het plan te ver vinden gaan. Er is een botsing van visies over wat de juiste methode is. Met de verbouwing van de panden hebben de medewerkers het gevoel dat hun plan van tafel is geveegd.

Er komt een pand met een hek en gesloten deuren. Hoe kan dat? Op vragen van Pointer en Follow the Money laat iHUB weten dat de komst van een nieuwere, complexere doelgroep het in 2020 noodzakelijk maakte om panden te verbouwen en hekken te plaatsen. “Die konden niet in de relatief open Hand in Hand-groepen wonen. Ook was er vanuit verwijzers vraag naar dit soort beschermde plekken.”

Behoefte aan gesloten plekken

Volgens iHUB kwam het verzoek van de jeugdbescherming en rechters om op Rijnhove een hekwerk te plaatsen en deuren op slot te doen. In een reactie laat de Raad voor de rechtspraak weten dat de ombouw van de Hand in Hand-groepen naar de gesloten setting geen verzoek is geweest van familie- en jeugdrechters. “De kinderrechter gaat niet over de plaats waar de gesloten machtiging ten uitvoer wordt gelegd.”

Jeugdbescherming west, de instantie die verantwoordelijk is voor de ondertoezichtstelling van jongeren, zegt wel op de hoogte te zijn. Jeugdbescherming west wil dat jongeren meer in de eigen regio worden behandeld. Om dat te bereiken zijn er ook plekken met een gesloten setting nodig. Het gaat om jongeren die anders op Harreveld - in het oosten van het land - terechtkomen. Het gevolg: de panden op het Noorderpark moeten worden verbouwd.

Het is niet alleen de verbouwing die zorgt voor een andere sfeer op Rijnhove. Wat ook niet meehelpt is de komst van medewerkers van Midgaard, die er een andere werkwijze op nahouden. Deze gesloten instelling van Horizon wordt eind 2020 gesloten. Er is dat jaar een vernietigend inspectierapport over Midgaard uitgebracht: het is er onveilig, er is onvoldoende gekwalificeerd personeel en de leefgroepen zijn verwaarloosd. Na de sluiting van Midgaard gaat een aantal medewerkers en een leidinggevende op het Noorderpark aan de slag.

Door de komst van de medewerkers van Midgaard waait er een andere wind op Rijnhove. Het nieuwe personeel is gewend om hard in te grijpen als jongeren niet luisteren. “In de gesloten jeugdzorg heerst over het algemeen een repressief beleid,” vertelt een oud-medewerker. “Bij Hand in Hand waren we juist gewend om meer naast een kind te staan. Meer te luisteren naar wat er precies aan de hand is in plaats van fysiek in te grijpen. Meer vertrouwen en vrijheid geven. Dat was op Midgaard anders.”

Vicieuze cirkel

De komst van het Midgaard-personeel. De verbouwing van panden. Het nieuwe hekwerk om één van de huizen. En tot slot de komst van nieuwe flexwerkers, omdat er een tekort is aan personeel. “Die hadden vaak weinig ervaring. Dan gooide één van de jongeren met een pak hagelslag en werd hij gelijk tegen de grond gewerkt. Of als iemand niet naar zijn kamer wilde. Dan werd diegene vastgepakt en naar zijn kamer gesleept. Ze wisten totaal niet hoe ze met deze jongeren om moesten gaan.”

Er ontstaat een vicieuze cirkel. Medewerkers zien de sfeer verslechteren. Vaste personeelsleden melden zich ziek of vertrekken. Dat leidt weer tot de komst van nog meer nieuwe flexkrachten. “Die hadden de situatie vaak weer niet onder controle. Dan ging het alarm en moesten wij assisteren. Met als gevolg dat je soms je groep alleen moest laten.” Vanwege de onrust neemt ook het aantal excessen met jongeren toe. “Bewoners trapten ruiten in en belaagden ook collega’s.”

Meer incidenten

iHUB geeft toe dat er in 2021 meer incidenten zijn geregistreerd dan in 2020. “Een repressief klimaat leidt over het algemeen tot meer incidenten. Er is nooit formeel besluit geweest om te werken vanuit repressie, toch is dit in de praktijk wel zo gegaan: het veelal ingehuurde personeel is steeds repressiever gaan werken. Dit is geleidelijk gegaan, een neergaande spiraal. Het is inmiddels gelukt om meer stabiliteit op de groepen te krijgen, waardoor het aantal incidenten het afgelopen jaar weer is gedaald.”

De oud-medewerkers zeggen dat ze meerdere keren bij de leiding aan de bel hebben getrokken, maar onvoldoende gehoor kregen. “Het is jammer dat het uiteindelijk deze kant op is gegaan. We hadden een mooie methode. Een echt alternatief voor de gesloten jeugdzorg. Een kindvriendelijk alternatief voor deze jongeren.”

Luister zondag 5 februari naar Pointer 'Gesloten jeugdzorg gesloten' op NPO Radio 1 om 19:00 uur.