Serena heeft onlangs haar dossier bij Jeugdbescherming west opgevraagd. Een lijvig dossier met rapporten van instanties, mailwisselingen tussen hulpverleners en beschikkingen van de rechter. Voor Serena biedt het pakket papier antwoorden op vragen die al jaren bij haar spelen. Want hoe is ze eigenlijk in de gesloten jeugdzorg terecht gekomen en waarom was er geen alternatief?

Psychische problemen stapelen zich op

Serena is vijftien jaar oud als de problemen zich opstapelen. Ze heeft last van depressies en ze heeft dan al een paar keer een suïcidepoging gedaan. Ook ontwikkelt Serena een eetstoornis en snijdt ze zichzelf. “Het ging in die tijd steeds slechter met mij. Ik had veel last van een onstabiele thuissituatie. Ook was ik in het verleden gepest. Dat heeft veel invloed op me gehad.”

Serena loopt dan al bij Impegno, een zorgverlener in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) die zich richt op jongeren met psychische problemen. Maar de organisatie weet niet goed hoe ze met de problemen van Serena om moet gaan. In het dossier staat te lezen dat Impegno ‘onvoldoende de veiligheid kan waarborgen’ en dat er ‘behoefte is aan stabilisatie en rust’.

Door wachtlijst niet de benodigde zorg

Volgens Impegno moet Serena intensievere zorg krijgen. Dat kan in een kliniek van de Viersprong. Deze instelling biedt behandelingen voor jongeren met persoonlijkheidsstoornissen en gedragsproblemen. Maar zover komt het niet. Door een wachtlijst kan de hulp niet direct worden gestart.

In de tussentijd komen er een aantal meldingen binnen bij Veilig Thuis, het meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling, over Serena en haar ouders. De Raad voor Kinderbescherming begint een onderzoek. Uit dat onderzoek volgt dat Serena direct uit huis moet worden geplaatst. Ze mag niet bij haar vader blijven wonen, omdat dat behandeling in de weg zou staan.

En daarom wordt er bij de rechter een uithuisplaatsing aangevraagd. Serena: “Die uithuisplaatsing kwam voor mij onverwacht. Ik wist niet wat me overkwam. Opeens stonden hier allemaal mensen voor de deur en werd ik met een busje meegenomen.”

t’ Anker in Harreveld is een gesloten instelling voor kinderen met gedragsproblemen. Het eerste wat Serena ziet als ze aankomt zijn de hekken om het gebouw, het prikkeldraad en de tralies. Ze wordt naar haar kamer gebracht en krijgt scheurkleding aan. Het moet voorkomen dat Serena zichzelf iets aandoet. Onder de scheurjurk draagt ze niets. Het voelt voor Serena vreemd en vernederend.

Serena:” Ik heb toen gevraagd waarom ik die scheurkleding aan moest. Ze zeiden dat ze mij niet kenden. Het hoorde er gewoon bij. Daarna ging de deur van mijn kamer dicht. Ik had daar helemaal niks. Ook wist ik nog steeds niet waar ik precies was.”

In het dossier is te lezen dat de begeleiders van Harreveld ook niet precies weten wie Serena is. Ze weten alleen dat Serena meerdere suïcidepogingen heeft gedaan. Daarom is scheurkleding nodig. “Serena moet laten zien dat ze betrouwbaar is. Dat ze zich houdt aan afspraken en eerlijk is over hoe ze zich voelt. Op basis van dat vertrouwen, kan zij opbouwen. Haar eigen kleding weer dragen en eigen spullen op haar kamer krijgen.”

Huilen mag niet op Harreveld

Meer dan 20 uur per dag moet ze op haar kamer blijven. Serena wordt duidelijk gemaakt wat er van haar wordt verwacht en hoe ze zich moet gedragen. Als ze op de vierde dag van haar verblijf even apart gaat zitten van de groep en daar voorovergebogen zit te huilen, grijpen de medewerkers van Harreveld in. In de dagrapportage staat: “Omdat haar de voorwaarden duidelijk benoemd zijn, wordt zij geroepen en naar haar kamer gebracht. Hier wordt verteld dat dit ook valt onder ‘sfeer zetten’ en omdat anderen hier mogelijk last van hebben.”

De rapportage vervolgt: “Serena droogt dan haar tranen en benoemt dat ze weer oké is. Het geheel oogt theatraal. Ze loopt dan zelf weer richting de groep. Omdat het ingezet gedrag lijkt te zijn wordt haar benoemd dat dit niet zo werkt en dat zij dus opnieuw naar haar kamer gaat. Dit doet zij netjes. Later naar haar toe gegaan en nogmaals uitgelegd wat er van haar verwacht wordt en dat als er iets met haar is of zij spanning heeft, dit mag, maar zij dit op een andere manier moet aangeven.”

Tijdens de eerste periode op Harreveld lukt het Serena om zich aan te passen. Ze doet mee in de groep en gaat ook naar de interne school. Wel zit ze – net als alle andere kinderen op Harreveld – opgesloten. En als je niet luistert heeft dat gevolgen. Zo ziet ze dat een meisje naar haar kamer wordt gesleept, omdat ze de richtlijnen van de begeleiding niet opvolgt.

Cruciale passage ontbreekt in het verslag

Na zes weken komt Harreveld met een opvallend advies. In het dossier staat dat “Serena zich heel goed kan aanpassen en gezag kan accepteren. Er hebben zich geen incidenten voorgedaan en er zijn geen momenten geweest waarop Serena afwijkend of bijzonder gedrag heeft laten zien.”

Volgens Harreveld moet een vervolgplek zich niet alleen richten op Serena, maar moet een behandeling zich richten op het gehele gezin. In het rapport staat dat haar ouders een betrokken indruk maken en open lijken te staan voor hulp. De conclusie luidt: “Op basis van hetgeen Serena gedurende haar opname heeft laten zien, lijkt een gesloten plaatsing niet nodig.”

Opvallend is dat deze cruciale passage niet meer terug te vinden is in het verslag van de Raad voor de Kinderbescherming. De Raad doet onderzoek naar wat er nu met Serena moet gebeuren en brengt advies uit aan de kinderrechter. Daar worden verschillende instanties - waaronder de gezinsvoogd van de Jeugdbescherming - voor geraadpleegd.

De gezinsvoogd beslist anders

Serena wil weer graag terug naar haar vader, maar de gezinsvoogd ziet dat niet zitten. Ze heeft nog geen verlof gehad en de gezinsvoogd weet niet of ze daar al klaar voor is. Terugkijkend zegt Serena dat in de eerste zes weken dat ze op Harreveld zat er geen ontmoeting is geweest tussen haar en de gezinsvoogd.

Op basis van de informatie in het rapport van de Raad verlengt de kinderrechter het verblijf van Serena in de gesloten instelling voor zes maanden. Ze blijft op Harreveld, maar wordt wel intern overgeplaatst. Ze komt op een ‘HFP-groep’ terecht: een groep voor jongeren met een Hoog Forensisch Profiel. Jongeren die veelvuldig met justitie in aanraking zijn gekomen.

Tussen jongeren met een crimineel verleden

En zo komt het meisje met een eetstoornis en zelfbeschadigend gedrag tussen jongeren met een crimineel verleden terecht. Hoe dat kan? Serena heeft nog steeds geen idee: ”Het was daar wel heel anders. Er is een keer een besteklade met messen verdwenen. Moesten we allemaal op onze kamer zitten, totdat die weer tevoorschijn kwam. En niemand iets zeggen, want dan was je een snitch.”

De jongeren vinden Serena ‘een beetje raar’, omdat ze geen justitieverleden heeft. Ze pesten haar om haar striemen op haar armen, doen seksuele uitlatingen en schelden haar uit. Ze voelt zich er niet altijd veilig, maar toch ervaart ze meer vrijheid. Ze zit minder vaak op haar kamer, maakt er vriendinnen en gaat vaker naar school. Net voordat ze wordt overgeplaatst naar een nieuwe groep, krijgt Serena een terugval en gaat zich snijden. Ze wordt in een isoleercel geplaatst. Serena: “Ze wisten niet wat ze met me aan moesten.”

Niet mee naar Slagharen

Er volgt een nieuwe plek binnen Harreveld, die meer bij haar zou passen. Het is de ‘bijzondere zorgafdeling’ voor jongeren die zichzelf beschadigen en zelfmoordpogingen doen. Het is een plek met veel structuur. Serena gaat elke dag naar school. Daarna komt ze met haar groep samen of zit ze op haar kamer. De sfeer op de groep is anders. “We hadden een PlayStation, spelletjes en een televisie. Het was er huiselijk. Al moesten we wel allemaal naar onze kamers toe als het onveilig was. Als een jongere agressief werd bijvoorbeeld. Ik heb daar toch nog vaak op mijn kamer moeten eten.”

Ook op de nieuwe groep gelden strenge regels. Zo mag ze geen contact meer leggen met kinderen uit haar voormalige groep. Als ze toch een keer zwaait naar een oude bekende krijgt ze een time-out. Die krijgt ze ook als ze tijdens het eten in discussie gaat met een medewerker. De medewerker wil dat ze opschiet met eten, waarop Serena antwoordt dat ze dat ‘allang aan het doen is”. Ze moet naar haar kamer. Van Serena wordt verwacht dat ze zich meer openstelt en over haar gevoelens praat, maar aan de andere kant worden discussies met de leiding niet gewaardeerd en volgt straf.

Als Serena graag mee wil naar Slagharen mag dat niet. In de dagrapportage staat: “Overleg gehad met collega’s. Zij geven aan dat Serena tot op heden nog geen openheid geeft, en moeilijk in te schatten is daardoor. Dit is wel de opdracht die Serena meegekregen heeft. Dit is de reden dat ze niet mee kan.”

Vicieuze cirkel wordt niet doorbroken

Na negen maanden is Serena klaar voor een andere locatie: Horizon Rijnhove in Alphen aan den Rijn. Serena wil na Harreveld het liefst naar huis, maar daar is ze volgens instanties niet aan toe. De situatie met haar ouders is niet verbeterd. Er is therapie nodig, maar die komt maar niet van de grond.

In de negen maanden dat Serena op Harreveld verblijft is er geen gezinstherapie geweest. De afstand tussen Harreveld en de woonplaats van Serena’s ouders is te groot. Het is deze vicieuze cirkel die - zo blijkt uit het dossier - maar niet wordt doorbroken.

Het gevolg: het verblijf van Serena in de gesloten jeugdzorg wordt onnodig lang gerekt.

Hand in Hand filosofie

En dus komt Serena opnieuw in een gesloten setting terecht. Maar Rijnhove is anders dan Harreveld. De medewerkers werken er volgens de Hand in Hand-filosofie. Jongeren hebben er meer vrijheid. De woning waar Serena met andere jongeren verblijft maakt onderdeel uit van een woonwijk. Er is geen hek. De deur gaat niet op slot. En er is geen isoleercel.

Serena: “Ik dacht eerst: het zal de zoveelste wel weer zijn. Maar het was echt heel anders. Ik draaide al snel mee met de groep. Er waren ook veel momenten met je groep. Gesprekjes met thee en een koekje erbij. Ik voelde me er echt op mijn gemak en ik mocht op verlof.”

Toch komen de psychische klachten hier al snel weer tot uiting. Ze belandt door een suïcidepoging weer in het ziekenhuis. Ze krijgt op Rijnhove traumatherapie en gezinstherapie. Dit valt haar zo zwaar dat ze regelmatig terugvalt.

Wordt dit Harreveld 2.0?

Eind 2020 sluit de gesloten jeugdzorg locatie Midgaard de deuren. Er is dat jaar een vernietigend inspectierapport over deze Horizon-locatie uitgebracht: het is er onveilig, er is onvoldoende gekwalificeerd personeel en de leefgroepen zijn verwaarloosd.

Een aantal Midgaard-medewerkers komt op Rijnhove te werken. De sfeer op het terrein kantelt. De werkwijze tussen het personeel van Hand in Hand en die van Midgaard loopt uiteen. Serena: “Medewerkers van Hand in Hand stonden meer naast de jongeren. Bij die van Midgaard moest je luisteren. Als je dat niet deed ging je terug naar Harreveld, wat dus ook prompt met twee jongeren is gebeurd.’

Maar niet alleen de cultuur verandert. Ook de uitstraling van het terrein. Zo wordt de woning waar Serena verblijft verbouwd. “Alles werd in mijn kamer vastgemaakt. Het bed, het bureau, de kruk. We waren echt in shock. Ook mochten we niet meer zomaar naar buiten. Ik had het gevoel dat dit ‘Harreveld 2.0’ was.”

De deur van de woning gaat weer op slot en om één van de huizen wordt een hek geplaatst.

Overdosis morfine

Met Serena gaat het sinds de komst van het Midgaardpersoneel bergafwaarts. De gesloten deuren, de spanningen die de traumabehandeling oproepen en het vooruitzicht dat ze 18 jaar wordt, zonder perspectief op haar toekomst, zorgen voor een verdere verslechtering van haar situatie. In het dossier is een lijst met incidenten te lezen. Omdat ze last heeft van slaapproblemen, weet ze via een dealer aan medicatie te komen. Door een overdosis morfine komt ze uiteindelijk in het ziekenhuis terecht.

Bij terugkomst wordt Serena op Rijnhove in weer een ander nieuw pand geïsoleerd op een kamer geplaatst. Een medewerker krijgt de opdracht om haar daar dag en nacht te bewaken uit angst dat ze zichzelf iets aandoet. Het duurt anderhalve dag voordat er een psychiater aan te pas komt. Horizon zit duidelijk met de situatie in haar maag. Er wordt druk overlegd, maar een directe oplossing komt er niet.

GGZ-instellingen wijzen naar elkaar

Samen met Jeugdbescherming west probeert Horizon Serena klinisch op te laten nemen in een instelling voor jeugdpsychiatrie. Maar ggz-instellingen wijzen naar elkaar, waardoor hulp niet op gang komt. Zo wil een instelling geen beoordeling doen, omdat Serena onder een andere postcode valt.

In een gefrustreerde mail van Jeugdbescherming west staat te lezen. “De werkafspraken, wetgeving en het woonplaatsbeginsel zaten de GGZ-organisaties blijkbaar in de weg. Het belang van Serena stond niet voorop. Daarnaast zouden er geen bedden vrij zijn.”

Serena wordt 18 jaar

Uiteindelijk moet Horizon het tot aan de burgemeester opspelen om te kunnen regelen dat Serena via de GGZ-instelling Youz een plek krijgt in een gesloten crisisgroep van de GGZ. Na twee maanden verblijf in de GGZ-instelling wordt ze 18 jaar. Dat is het moment dat de gezinsvoogd uit haar leven verdwijnt en ze zelf beslissingen mag nemen.

Serena: ”Ik heb een traumabehandeling gehad. Ook voor mijn ervaringen in de gesloten jeugdzorg. Ik deal nog steeds met de eetstoornis en andere psychische problemen en ik heb er een verslavingsprobleem bij gekregen. Maar ik heb nu wel hulp waar ik zélf voor heb gekozen, niet omdat ik gedwongen word. Dat geeft toch een heel ander gevoel.”

Maar ook hier loopt ze aan tegen het zorgsysteem. Ze heeft zichzelf aangemeld bij verslavingskliniek Brijder en bij eetstoornissenkliniek Ursula. Beide weigeren een opname: “In Brijder kan ik niet terecht, omdat ik een eetstoornis heb. En in Ursula niet omdat ik verslaafd ben. Voor een plek die alle problemen tegelijkertijd behandelt, zou ik meteen tekenen. Maar dat is onmogelijk.”

Serena woont op dit moment bij haar vader met uitzicht op een plek voor begeleid wonen.

Luister zondag 5 februari naar Pointer 'Gesloten jeugdzorg gesloten' op NPO Radio 1 om 19:00 uur.