De zomer van 2021 staat de inwoners van Valkenburg nog helder voor de geest: slechts na 5 dagen regenval werden ze getroffen door een tsunami aan water. Straten, kelders en huizen liepen onder water doordat het riviertje de Geul buiten zijn oevers trad. Er ging geen alarm af, dus veel mensen werden verrast. Zo ook Hub en Tiny. De kelder onder hun huis liep volledig vol. En in hun diepe achtertuin stond het water bijna 2 meter hoog. Hun tuinhuis dreef in het rond.

Handjes laten wapperen

Ruim twee jaar later worden Hub en Tiny nog steeds onrustig zodra het begint te regenen. De angst dat het water opnieuw hun huis binnendringt, is groot. Langer dan een paar dagen weg van huis durven ze niet meer. Of er nu voldoende maatregelen worden genomen om volgende een overstroming zoveel mogelijk te voorkomen? Hub en Tiny weten het niet. Ze horen naar eigen zeggen weinig tot niets van de gemeente. “Het wordt wel tijd dat ze eens hun handjes laten wapperen.”

En Hub en Tiny zijn zeker niet de enigen die zich zorgen maken. In Valkenburg en Schin op Geul hebben zich inmiddels zo’n 125 huishoudens verenigd in het actiecomité Samen tegen Wateroverlast. Ze proberen hun eigen gemeente maar ook de provincie en het waterschap wakker te schudden. Paul van het actiecomité woont al 48 jaar in Schin op Geul. Al drie keer eerder had hij hoogwater in de kelder, maar 2021 brak wat hem betreft alle records. "Ik heb staan vloeken toen het weer gebeurde."

Zandzakken en vloedplanken

Het water steeg snel. Zandzakken en vloedplanken werden weggespoeld. Het souterrain onder het huis, maar ook het woongedeelte en de keuken bij hem en zijn buurtgenoten overstroomden. “We waren machteloos.” Het donkere water liet een spoor van vernieling, modder en stank achter in zijn huis.

Wat hem betreft gaat de discussie over maatregelen veel te langzaam en moet er nu eindelijk iets structureels gebeuren. Hij stond de containers nog vol te laden met huisraad dat vernield was door het water, toen zijn oog viel op een de uitspraak van een bestuurder in de krant: ‘Valkenburg en omstreken valt niet te beschermen tegen zulk hoog water’. “Dat kan toch niet?” geeft hij aan.

Beschermingsniveau verhogen

Paul heeft al ingesproken in de gemeenteraad in Valkenburg en bij het waterschap. Het actiecomité wil vooral dat het beschermingsniveau in Limburg wordt verhoogd. Ook in andere regio's roeren inwoners zich. In Vlodrop, langs de rivier Roer, zijn bewoners ook naar het bestuur gestapt met de vraag om betere bescherming tegen het water. En in Leudal stonden inwoners vorig jaar met spandoeken bij het gemeentehuis.

Volgens landelijke afspraken moet de overheid er namelijk voor zorgen dat iedere inwoner van Nederland slechts eens in de 100 jaar een overstroming door regenval meemaakt. Om dat te halen, moet in sommige gebieden dus extra worden geïnvesteerd in hogere kades, het verhogen van dijken en het aanleggen van waterbuffers.

De provincie Limburg heeft als enige provincie van Nederland echter voor een lager beschermingsniveau gekozen. Eens in de 25 jaar een overstroming vinden ze daar acceptabel. En zelfs dat beschermingsniveau wordt niet overal in Limburg gehaald, geeft het waterschap toe. Paul is daar het voorbeeld van: de praktijk leert dat het water eens per 12 jaar zijn huis binnendringt.

Onbewoonbaar verklaard

Ook in het Geuldal komen bewoners in opstand tegen het scheve beleid. Hier werden in 300 huishoudens getroffen door de watersnoodramp. Het huis van Saskia werd zelfs helemaal onbewoonbaar verklaard en afgebroken. Ze heeft 1,5 jaar in een bouwkeet gewoond. Samen met 200 buurtbewoners, die zich hebben verenigd in belangengroep Water-stop.NU, heeft ze zich verdiept in het beschermingsniveau.

Wat blijkt? De provincie mag zelf kiezen voor een lagere bescherming tegen wateroverlast, maar dan moeten ze het wél goed onderbouwen. En dat is waar het volgens Saskia aan schort. “Waar is die onderbouwing dan?” Al een tijd vraagt de belangengroep de provincie tevergeefs om inzage.

Ook Pointer duikt in de documenten en leest de ambtelijke stukken. Er wordt al jaren geschreven over ‘absurde kosten’ die ‘disproportioneel’ zijn. De maatregelen die horen bij een hoger beschermingsniveau zouden dus extreem hoge kosten met zich meebrengen. Maar hoe de provincie tot deze conclusie is gekomen, is moeilijk te achterhalen. Na weken van bellen en mailen met de provincie en het waterschap ontvangt Pointer alleen een onderbouwing uit het jaar 2008. Een geüpdatete versie krijgen we uiteindelijk alleen uitgetypt per mail. Ook hierin staat niet per gemeente of regio in Limburg uitgewerkt, wat extra maatregelen precies zouden kosten.

De Koninklijke route

Ondertussen is de provincie niet van plan het beschermingsniveau te verhogen. In 2018 kwam het waterschap in Limburg met het voorstel om voor de hele provincie het beschermingsniveau te verhogen naar 1:100, zoals in de rest van Nederland. Maar toenmalig gedeputeerde Daan Prevoo, nu burgemeester van Valkenburg aan de Geul, wees dat af. Als we hem om een reactie vragen, geeft hij toe dat -met de kennis van nu- hij destijds anders had moeten besluiten. Toch is hij er geen voorstander van om nu het beschermingsniveau voor zijn eigen stad Valkenburg te verhogen. "Want dat betekent dat je in het hart van Valkenburg de karakteristieke gebouwen moet gaan slopen. Dat is natuurlijk ook een beetje het verdienmodel van toeristisch Valkenburg."

Ook de steden Heerlen en Maastricht geven aan dat een hogere beschermingsnorm wat hen betreft niet realistisch is. De gemeente Roermond wil onze vragen niet beantwoorden. Een woordvoerder geeft aan te kiezen voor de ‘koninklijke route’, waarbij eventuele zorgen over het beschermingsniveau alleen gedeeld worden met de gemeenteraad en andere partijen in de regio.

Met gerust hart slapen

De kleinere gemeente Meerssen, in 2021 zwaar getroffen door het water, wil wel dat er actie ondernomen wordt. Het gemeentebestuur trok aan de bel bij de provincie en schreef zelfs een brief aan de Tweede Kamer. “Een lagere normering op basis van een kosten-baten afweging is wat ons betreft geen reëel argument. Je kunt dit ook niet uitleggen aan onze burgers,” zegt de burgmeester van Meerssen.

Maar daar lijkt de provincie vooralsnog geen boodschap aan te hebben. Na de overstroming in 2021 zijn ze wel een nieuw programma gestart, genaamd Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL). “Het heeft een looptijd van 15 jaar, en in die 15 jaar gaan we kijken wat we wat we allemaal aan maatregelen nemen,” laat de gedeputeerde van de provincie weten. Daarbij gaan ze ook per gebied kijken welk beschermingsniveau eventueel haalbaar is. Maar dit duurt volgens veel inwoners te lang.

Zodra het regent doen Hub en Tiny nog steeds geen oog dicht en gaan ze kijken of het water niet de kelder in loopt. Ze hopen dat de politiek snel in actie komt en er iets aan de situatie zal veranderen. "Kom met iets waar wij wat aan hebben, zodat wij met een gerust hart ons slaapje kunnen doen."

Bekijk de uitzending over hoogwater hieronder terug: