Afgelopen jaar werden er meer drugslabs aangetroffen dan ooit, meldde de politie in hun jaarlijkse rapport. Het afval van deze drugsproductie wordt door drugscriminelen vaak gedumpt, maar lang niet al het afval wordt ook teruggevonden. Grote hoeveelheden komen namelijk in ons riool terecht, vermoeden onderzoekers van het onderzoeksinstituut KWR. Toch weet niemand precies hoeveel.
Op een warme zomerochtend in augustus loopt een wandelaar door het Drents-Friese Wold, waar het groen van de bomen en planten in deze tijd van het jaar het natuurgebied kleurt. Maar in de buurt van het landbouwgebied Oude Willem veranderen de groene bladeren in dor gras en struiken met verkleurde, bruine bladeren. In de lucht hangt een zoete, sterke anijslucht. De wandelaar voelt dat er iets niet klopt en meldt het bij de boswachter.
Door de opmerkzaamheid van de wandelaar wordt iets ontdekt dat eigenlijk verborgen had moeten blijven: drugscriminelen hebben de stoffen tolueen en methanol illegaal laten wegsijpelen in de grond van het natuurgebied. Beide chemische stoffen worden gebruikt bij de productie van synthetische harddrugs. Deze dumps en lozingen zijn niet alleen illegaal, de schade van dit soort zuren, basen en oplosmiddelen voor de natuur is groot.
Meer drugslabs
Toch wordt lang niet al het drugsafval altijd ontdekt. Het Nationaal Overzicht Drugslocaties laat zien dat de productie van synthetische drugs sterk toeneemt. In 2023 ontdekte de politie 151 productielocaties, een recordaantal. Maar het aantal meldingen van dumpingen van chemisch drugsafval blijft redelijk constant: jaarlijks zijn er tussen de 150 en 200 dumpingen.
Het aantal gevonden productielocaties vorig jaar staat in schril contrast met het aantal gemelde drugsdumps- en lozingen, zegt de Nederlandse politie. Dat aantal is namelijk niet opvallend gestegen over de afgelopen vijf jaar. Afgelopen jaar was er wel een lichte stijging, maar Willem Woelders, portefeuillehouder drugs bij de Nederlandse politie, zegt daarover in het rapport: “Deze stijging blijft wat achter met de stijging van het aantal productielocaties.”
Toch moet het afval ergens geloosd worden; een verklaring zou daarom kunnen zijn dat een groot deel van het afval op andere manieren in de natuur belandt.
Illegaal drugs lozen
Deze afvallozingen gebeuren voornamelijk op twee manieren. Het wordt ‘zichtbaar’ gedumpt in vaten, jerrycans of gasflessen langs de weg of in een uitgebrande auto. Of het wordt onzichtbaar geloosd in natuurwater of in het riool, of zelfs direct via de bodem. Omdat lozingen in het riool of in de bodem moeilijk te herleiden zijn naar de lozer, blijft deze manier van illegaal drugs lozen beter uit het zicht dan dumpen langs de weg. Het wordt ook wel de onzichtbare variant genoemd.
Die onzichtbare variant representeert een groter aandeel dan de ‘zichtbare’ variant, vermoedt Thomas ter Laak, senior onderzoeker van het wateronderzoeksinstituut KWR.
Sterk onderbuikgevoel
Vijftien jaar geleden ontdekten onderzoekers van het KWR namelijk iets geks tijdens hun onderzoek naar drugsgebruik in verschillende steden. Grote hoeveelheden drugs in het riool wezen daar op lozingen van afval van drugsproductie. Die opvallende metingen leidden tot langdurig onderzoek in Eindhoven. Door te berekenen hoeveel afval er vrijkwam per kilo productie en te kijken naar hoeveel er ‘zichtbaar’ werd gedumpt, konden ze ook inschatten hoeveel er waarschijnlijk ‘onzichtbaar’ werd geloosd. Conclusie van het onderzoek: drugslozingen via het riool zijn vermoedelijk groter van omvang dan het afval dat in jerrycans of uitgebrande auto’s wordt gevonden.
Maar, de metingen zijn nu nog alleen in regio Eindhoven gedaan, benadrukt Ter Laak: “Om echt iets te kunnen zeggen over die verhouding zou je structureel moeten meten wat er wordt geloosd.”
Criminoloog Shanna Mehlbaum vermoedt dat de verschuiving van 'zichtbaar' naar 'onzichtbaar' ook komt doordat er in het algemeen meer aandacht is voor het probleem. "Mensen bellen eerder naar de politie als ze jerrycans vinden. Daarom kan het zijn dat plegers voor een andere werkwijze kiezen en drugs lozen via de bodem of het riool."
Geen structurele meting
Toch kunnen er geen harde conclusies worden getrokken over deze verschuiving, zolang er geen structurele metingen zijn. Nu gaat de politie alleen op een melding van drugsafval af of komen rioleringsbeheerders en waterschappen in actie bij schade aan het riool of problemen in de zuivering.
Er zijn verschillende redenen waarom dit nog niet gebeurt. Een consequente monsterafname op verschillende locaties in Nederland is voornamelijk arbeidsintensief en duur. Zonder verplichting wordt dit dus niet snel ingevoerd. Het plaatsen van pH-meters die uitslaan bij grote hoeveelheden chemisch afval is een optie, maar kan ook wijzen op ander (ook illegaal) industrieel afval en is dus lang niet altijd specifiek genoeg. Ter Laak: “Terwijl meer inzicht in de drugsafvalstromen ons ook meer zicht kan geven op de totale drugsproductie in Nederland.”
Het achtergrondonderzoek in dit artikel kwam tot stand in samenwerking met andere media. Lees meer onderzoek naar drugsafvallozingen in Leidsch Dagblad, Dagblad De Gooi- en Eemlander, Haarlems Dagblad, IJmuider Courant, Noordhollands Dagblad, Dagblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant.
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
Ontvang iedere week onze beste verhalen in je mailbox.
