Geen goed woord hebben sociaal advocaten over voor de plannen van minister Dekker (Rechtsbescherming) voor hervorming van de rechtsbijstand. Voor hen mag het systeem met ‘toevoegingen’, de vergoedingen die zij van de overheid krijgen voor mensen met een laag inkomen, blijven zoals het is. Zolang zij daar maar beter voor betaald krijgen.
‘Onbehoorlijk’ vindt ook Mies Westerveld, emeritus-hoogleraar sociale rechtshulp (UVA), de handelswijze van Dekker op dit dossier. We spreken haar voor ons onderzoek ‘Geen geld, geen advocaat’. Westerveld zat meerdere keren bij expertmeetings over een ander stelsel van rechtsbijstand en ‘weet wel zo’n beetje wat er speelt’. En al is zij net met pensioen, de plannen van minister Dekker volgt ze op de voet.
“Ik heb ook van begin af aan geroepen: ‘Wat er ook komt van die lange termijnplannen, er moet gewoon nu geld bij om te voorkomen dat die sociale advocatuur leegloopt’. Ik snap het chagrijn van de advocaten wel, want al voordat dit kabinet aantrad lagen er een paar redelijk harde rapporten die zeiden dat het systeem in de kern kan blijven zoals het is . Alleen de vergoedingen van de advocaten moesten beter worden.”
‘Er komt geen cent bij’
Maar dat is niet wat gebeurt. “En vervolgens gooit Dekker die rapporten in de prullenbak en roept: ‘Er komt geen cent bij’. Hij begint vanaf nul alsof die rapporten niet bestaan, neemt het hele stelsel op de schop terwijl er nog geen begin van een plan was hoe dat er uit zou moeten zien.” Logisch dat sociaal advocaten daar ‘pissig’ van worden, omdat zij niet meer rond kunnen komen. “En dat vind ik zonder meer zorgelijk.“
Maar hoe zit het verder met die plannen van minister Dekker? Leiden die zoals sociaal advocaten zeggen tot een ‘tweedeling’ tussen mensen met genoeg geld voor een dure advocaat en mensen met een laag inkomen die afhankelijk worden van ‘tweederangs’ rechtshulp? Of wordt de rechtshulp er ook beter van? “Die kansen zijn er denk ik ook. Een ‘tweedeling’ zie ik niet zo. Ik snap het chagrijn, maar het is ook goed om een tegenkant te laten horen.“ Al blijven de plannen van Dekker ‘nog verdomd vaag’. “Je moet dus ook een beetje gissen of de plannen tot een beter systeem leiden.” ‘Moddergooien’, daar waagt Westerveld zich in ieder geval niet aan omdat ‘het allemaal nog zo onbestemd is’.
Waar draait het bij Dekker allemaal om? Volgens Westerveld zijn er ‘drie pijlers’ waarop de plannen steunen:
1. Een samenleving waar minder advocaten aan te pas komen
“Dat is wat Dekker voor zich ziet, een samenleving waarbij veel dingen opgelost kunnen worden zonder dat er advocaten bij aan te pas komen. Daar zie ik wel voordelen van. Er moeten meer zaken worden afgewikkeld door de Juridisch Loketten, de eerste lijn. Die krijgen een bredere taakopvatting en kunnen op die manier veel werk weghouden bij advocaten.” Een voorbeeld? “Als je ontslagen wordt, ook in de schulden zit en je vrouw loopt bij je weg, dan moet het Juridisch Loket al die problemen in zijn samenhang bekijken. En dan kijken wat je echt met een advocaat moet doen, zoals een echtscheiding en wat je op een andere manier kan afwikkelen. Eén kanttekening: zijn de loketten daar wel voor toegerust? Als ik naar de crisis kijk die daar nu heerst ben ik daar niet gerust op."
2. Er wordt te veel tegen de overheid geprocedeerd, wat niet nodig is
“Volgens Dekker zeggen mensen bij overheidsorganen te makkelijk: Als u het er niet mee eens bent, gaat u maar procederen’. Hij wil dat ambtenaren eerst kijken of ze problemen samen kunnen oplossen. Ik vind het geweldig dat Dekker dat tegen ambtenaren wil zeggen, alleen gaat dat niet tot heel veel minder procedures leiden. Mensen procederen namelijk ook tegen de overheid omdat de wet redelijk hard is. Denk maar aan de WMO (Wet Maatschappelijke Ondersteuning) en de Participatiewet, daar zitten heel veel elementen in waarvan ze in den Haag besloten hebben om mensen achter de broek te gaan zitten. En de vraag tot hoeveel minder procedures zo’n aanpak zou gaan leiden is nooit fatsoenlijk onderzocht."
3. Van toevoeging naar een pakketvergoeding
Dekker wil af van het huidige systeem met toevoegingen, waarbij een advocaat van de overheid een vergoeding krijgt per rechtsgeschil of per procedure. Daarvoor in de plaats moet een financieringssysteem komen met rechtshulppakketten dat een vergoeding geeft voor integrale oplossingen. “De vraag is: hoe hoog wordt de vergoeding van die pakketten? Ga je er bij zo’n pakket vanuit dat één procedure volstaat of dat de vergoeding ook voldoende moet zijn bij een hoger beroep? Je krijgt al gauw een prikkel in het systeem, die uitlokt dat advocaten hun cliënten afraden in beroep te gaan omdat zij dat feitelijk ‘gratis’ moeten doen. Dekker stelt dat er in het huidige systeem een prikkel zit om maar door te procederen, maar als je het systeem neemt dat hij wil, krijg je een prikkel om maar niet meer in hoger beroep te gaan. Ook niet als je wel gelijk zou krijgen. Dan krijgen mensen niet langer de toegang tot het recht, waar ze recht op hebben.”
