De producenten van frisdrankflesjes, kwarkbakjes en shampooflessen zijn wettelijk verplicht de inzameling van ál het plastic afval te betalen. Maar steeds vaker betalen ze helemaal niks. Waardoor alle kosten voor de gemeenten zijn en inwoners bij moeten betalen.
‘Lepel het op, smul het leeg, knijp het uit, maak het plat en haal het los, zo maak je afval recycleklaar’, bulderde de campagne over recyclen in 2020 in alle media. Het scheiden van plastic, metaal en drinkkartons (PMD) kan op twee manieren. In grote steden hebben ze na-scheiding, dan gaan verpakkingen in de grijze afvalzak en haalt de afvalverwerker alles wat te recyclen is eruit. De andere methode is bron-scheiding in mini-containers. Die voor plastic heeft een oranje deksel en eens in de twee weken wordt die geleegd.
Viezigheid leidt tot afkeur
In Nederland is afgesproken dat de vervuiler, in dit geval producenten als Coca-Cola, Heineken en Unilever, de inzameling van het afval betaald. Daarvoor is de Stichting Afvalfonds Verpakkingen (AFV) opgericht. Het AFV contracteert partijen om de verwerking uit te voeren en op een zogenoemde ‘overslaglocatie’ wordt gekeken of de inzameling geschikt is voor recycling.
Voor een goed gekeurde vracht krijgt een gemeente 245 euro per ton, bij afkeur krijgt de gemeente geen geld van het AFV. Bovendien moet de afgekeurde vracht dan verbrand worden en ook die kosten zijn voor de gemeente. Zit er dus piepschuim of een deodorantfles in de oranje kliko, of zorgen restjes yoghurt of eten voor viezigheid, dan wordt de vracht afgekeurd door het AFV. In Nederland wordt per jaar 380 kiloton PMD ingezameld, daarvan wordt 10% afgekeurd. In sommige gemeenten wordt zelfs 100% van het opgehaalde afval afgekeurd. Hierdoor stijgen de inzamelkosten en wordt de afvalstoffenheffing per huishouden hoger.
We kunnen de kosten niet jaren doorberekenen, dan sneuvelt het zwembad of de bibliotheek
Oud-wethouder Jaimi van Essen van gemeente Losser: “Vorig jaar hebben we de afvalstoffenheffing verhoogd met acht euro. Dit jaar berekenen we de kosten niet door, het geld komt uit onze reserves. Maar dat kun je geen jaren doen, dan sneuvelt het lokale zwembad of de bibliotheek.”
De vervuiler betaalt (niet)
Het AFV legt de verantwoordelijkheid bij de consumenten, die hun afval beter zouden moeten scheiden. Maar gemeenten zeggen dat ze er alles aan doen om hun inwoners te informeren: ieder huishouden krijgt een afval-app, folders, stickers en advertenties over wat er wel of niet bij PMD hoort.
Het geld dat AFV niet uitbetaalt bij een afgekeurde vracht is inmiddels ruim 9 miljoen euro, en blijft op de rekening bij het AFV staan. Ondertussen lopen de kosten voor de gemeenten op, laten ze Pointer weten via een tip. In Borger-Odoorn zijn ze ruim honderdduizend euro kwijt, in Middelburg vierhonderdduizend euro en Enschede twee miljoen.
Recyclen moet
De frictie over de huidige afspraken heeft ertoe geleid dat de Vereniging Nederlandse Gemeenten met 99% van de stemmen een motie heeft aangenomen om de huidige afspraken met het AFV niet te verlengen. De boze gemeenten hebben de problemen ook aan staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat voorgelegd. Zij laat aan Pointer weten dat ze zich bewust is van de monopoliepositie van het AFV en dat ze een onafhankelijke bemiddelaar heeft aangesteld. Heijnen wil daarnaast de transparantie over de geldstormen vergroten.
In de uitzending blijkt dat de standpunten van de gemeenten en het AFV ver uit elkaar liggen. Paul Hofman, wethouder in Rheden en portefeuillehouder voor de Vereniging Nederlandse Gemeenten: "Wij willen een ruimere norm voor de goedkeur van PMD en meer grip op de reden van goed- en afkeur." Hester Klein Lankhorst, directeur van het AFV: "We accepteren een versmering van 15% bij PMD en er komen géén ruimere normen, dat is voor de circulaire economie het laatste wat je wil."
Weg met het afval
De bedoeling is dat Nederland in 2050 circulair is. Dat wil zeggen dat alles gerecycled of hergebruikt kan worden. Het zou daarom helpen als nieuwe verpakkingen zoveel mogelijk van gerecycled plastic wordt gemaakt. Maar de olie waarvan nieuw plastic nu wordt gemaakt is goedkoop en de eisen om een deel gerecycled plastic in nieuw plastic te verwerken zijn (nog) laag. De frisdrankfabrikanten, bierbrouwers en shampooleveranciers kiezen tot die tijd voor zo min mogelijk kosten. En dat helpt niet om de afvalberg te verkleinen.
Luister naar de uitzending van Joga Brouwers:
Plastic afvalinzameling kost miljoenen, maar recycling blijft achter
Wil je op de hoogte blijven van dit onderzoek?
Elke week sturen we je onderzoeksverhalen, tips van de redactie, en verhalen die je nog van ons kan verwachten.
