Uit gegevens die het Algemeen Dagblad opvroeg met behulp van de Wet open overheid (Woo), blijkt dat tussen januari 2022 en juli 2023 152 miljoen grote flessen en 635 miljoen kleine flessen niet werden ingeleverd. Daarvoor is wel statiegeld betaald, bij elkaar ruim 133 miljoen euro. Dat belandt bij het bedrijfsleven, verenigd in het Afvalfonds Verpakkingen.

Stroeve inzameling

Sinds ook op kleine flesjes (juli 2021) en blikjes (april 2023) statiegeld wordt geheven, ziet dat fonds zijn inkomsten fors toenemen. Dat statiegeld wordt echter lang niet allemaal uitgekeerd aan consumenten, want de inzameling loopt erg stroef. Rob Buurman, directeur van milieu-organisatie Recycling Netwerk Benelux, denkt dat met de blikjes erbij jaarlijks inmiddels 250 miljoen euro aan niet-geïnd statiegeld bij het Afvalfonds terechtkomt.

Het Afvalfonds zegt in reactie op vragen van het Algemeen Dagblad en het KRO-NCRV programma Pointer dat al dat geld besteed wordt aan verbetering van het statiegeldsysteem. "Het niet-geïnde statiegeld wordt gebruikt voor het optimaliseren van het systeem, uitbreiding van innamepunten en communicatie en promotie. Dit geld staat onder beheer van Statiegeld Nederland en wordt niet voor andere doeleinden gebruikt.”

Verdere details over hoeveel er wordt geïnvesteerd, en waaraan dan precies, wil de organisatie niet geven. Ook de Inspectie Leefomgeving en Transport en het ministerie van Infrastructuur en Milieu weten niet precies wat er met het geld gebeurt.

Te weinig statiegeldautomaten

De ILT oordeelde vorig jaar echter wel dat het bedrijfsleven veel te weinig doet om de inzameling op orde te krijgen, en gaf het Afvalfonds daarom een officiële waarschuwing. Ook volgt mogelijk nog een last onder dwangsom. Het bedrijfsleven kondigde inmiddels aan dat het de komende jaren 2600 inzamelautomaten gaat bijplaatsen. Die operatie moet in 2026 zijn afgerond.

Volgens critici komt dat plan veel te laat. Uit vertrouwelijke gegevens die het Afvalfonds in september naar de inspectie stuurde, in het bezit van het AD, blijkt ook dat de afgelopen jaren bijzonder weinig gebeurd is. In heel Nederland staan buiten de supermarkten slechts veertig automaten waar mensen hun statiegeld terug kunnen krijgen. Zo zijn er maar vijf NS-stations met een automaat en zelfs maar één tankstation.

De plank misslaan

Bij de lancering van de statiegelduitbreiding werd juist beloofd dat dit soort locaties een belangrijke rol zouden krijgen in het inzamelingsproces. Kleine flesjes en blikjes worden meestal buiten de supermarkt gekocht, daarom moeten ze ook daar kunnen worden ingeleverd, stellen experts.

Het Afvalfonds investeerde tot nu toe vooral in vrijwillige inzamelpunten bij sportclubs en bioscopen, maar uit de gegevens die naar de inspectie gestuurd werden blijkt dat die veel minder gebruikt worden door consumenten. De inspectie vindt dat het bedrijfsleven daarmee de plank misslaat. "96,4 procent van alle statiegeld kunststofflessen komt terug via de 4.150 locaties met innameautomaten (met name supermarkten, red.), slechts 3,6 procent via de overige 28.650 innamepunten. Hiermee geeft de consument een duidelijk signaal dat het uitbetalen van statiegeld belangrijk is.”

Rentenieren van statiegeldsysteem

Buurman denkt dat het getalm van het bedrijfsleven het gevolg is van ‘een slechte wet’. "De wet bevat een perverse prikkel: hoe minder statiegeldverpakkingen worden ingezameld, hoe meer geld het bedrijfsleven krijgt. Dat is een blunder, en die moet door de politiek gerepareerd worden. Bij de bedrijven klotst het geld tegen de plinten. Over een paar jaar heeft het Afvalfonds er een miljard euro aan verdiend. Dan kunnen ze rentenieren van het statiegeldsysteem, gefinancierd met geld van consumenten.”

Vandaag praat de Tweede Kamer over de statiegeldproblematiek. De wet die de inzameling van kleine verpakkingen moest regelen kwam zeer moeizaam tot stand. Het bedrijfsleven is van oudsher geen voorstander van statiegeld op kleine flesjes en blikjes, en heeft veel gedaan om de verantwoordelijk te ontlopen. In 2020 kreeg toenmalig staatssecretaris Stientje van Veldhoven (D66) het toch voor elkaar om een statiegeldwet erdoorheen te krijgen in de Kamer.

Het Afvalfonds is wettelijk verplicht om 90 procent van de verpakkingen in te zamelen. In een reactie laat het fonds weten dat ‘zo snel mogelijk’ te willen bereiken.