Basispsychologen die een opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog of ander BIG-beroep in de geestelijke gezondheidszorg willen volgen, moeten soms jaren wachten tot ze een opleidingsplek kunnen bemachtigen. En als het eenmaal zover is, worden sommigen slecht betaald en ervaren ze hoge werkdruk. Toch kan in opstand komen tegen misstanden lastig zijn, omdat psychologen in opleiding voor veel afhankelijk zijn van hun werkgever. Pointer onderzoekt de kwetsbare positie van psychologen in opleiding en roept (oud-)opleidelingen op om hun ervaringen te delen.
Psychologen die een universitaire master en een basisaantekening op zak hebben, kunnen aan het werk als basispsycholoog. Maar wie verder wil leren om bijvoorbeeld een BIG-geregistreerde gezondheidszorgpsycholoog (GZ-psycholoog), psychotherapeut of klinisch (neuro)psycholoog te worden, moet nog een extra opleiding doen. Alleen zijn er veel minder opleidingsplekken dan uitstromers uit de psychologiemasters.
(Tekst gaat verder onder oproep)
Oproep
Van gesubsidieerde GZ-opleidingsplekken, waar de meeste vraag naar is onder afgestudeerden, zijn er op dit maar 965 beschikbaar. Ongesubsidieerde plekken zijn er ook, maar daarbij moeten psychologen zelf hun opleiding betalen. En het Capaciteitsorgaan raadde in 2023 nog aan om 1885 gesubsidieerde GZ-plekken per jaar te verzorgen, om de lange wachtlijsten in de GGZ weg te werken.
Gewilde plekken
Dat er zo weinig plekken zijn, maakt het voor basispsychologen lastig om er een te bemachtigen. “Op veel plekken moet je ieder jaar solliciteren en is het gewoon pech of geluk hebben”, zegt een oud-opleideling. “Het kan jaren duren voordat je uiteindelijk binnen bent in zo’n opleiding.” In de tussentijd gaan afgestudeerden bijvoorbeeld aan de slag als basispsycholoog of volgen ze extra cursussen die hun kans op een opleidingsplek vergroten. Kennisinstituut NIVEL beschreef in 2021 dat er een ‘stuwmeer’ bestaat van psychologen die de GZ-opleiding willen volgen, maar daarvoor geen plek kunnen vinden.
Volgens Anne Wisman, beleidsadviseur bij het NIP, kan de druk op opleidingsplekken zorgen voor misstanden. "Wat we wel eens horen is dat opleidelingen verteld wordt dat ze toch wel ‘heel erg geluk hebben dat ze die opleiding mogen doen’", zegt ze. "Dat ze moeten begrijpen hoe hoog de druk op hun zorg is, en dit weinig ruimte laat voor de opleidelingen om commentaar te geven op de opleidingsplek. We begrijpen dat er praktijken zijn die een beetje misbruik maken van de situatie en opleidelingen bijvoorbeeld in zetten als volwaardige productiewerkers."
Veel uren, weinig betaald
Dat ervaren ook de oud-opleidelingen. “Volgens mij moest ik 80 procent declarabel zijn”, zegt een van hen. Dat wil zeggen dat 80 procent van de uren die ze maakte, te declareren moesten zijn als zorg voor een cliënt en dus slechts 20 procent, beschikbaar was voor andere werkgerelateerde zaken en haar studie. Terwijl de opleidingsnormen voorschrijven dat alleen al 25 procent studietijd zou moeten zijn. “Ik had wel tijdsgebrek”, zegt deze oud-opleideling dan ook. “Als ik bijvoorbeeld naar een supervisie moest tussen twee cliëntsessies in en ik moest daar naartoe fietsen en weer terug, was ik gewoon twee uur kwijt.” Het was bijna niet te doen om dat in werktijd te plannen, naast de uren die ze declarabel moest zijn. Een andere oud-opleideling beschrijft: “De productie ging voor het klimaat om te leren”.
Verder horen we van oud-opleidelingen dat ze lager worden betaald dan volgens de CAO zou moeten. Daarnaast zou er door de werkgever beknibbeld worden op kosten voor bijvoorbeeld studieboeken en verplichte supervisies. Opleidelingen moeten daar dan zelf aan meebetalen, terwijl hun werkgever er subsidie voor ontvangt en dit soort kosten zou moeten vergoeden.
Niet nieuw
De ervaringen van de opleidelingen klinken Lenneke Nitert niet onbekend in de oren. Zij begon in 2014 de stichting Masterpsychologen en zette zich in om de werkomstandigheden van startende psychologen te verbeteren. Destijds waren er veel onbetaalde werkervaringsplaatsen. In de jaren daarna zag ze deze plekken steeds minder voorbijkomen en in 2017 besloot ze dan ook dat het werk van haar stichting erop zit. Maar inmiddels vraagt ze zich af of ze de stichting niet weer nieuw leven moet inblazen.
“Het is een beetje een verdienmodel”, zegt Nitert over het systeem waarin opleidelingen weinig verdienen, terwijl de werkgever subsidie voor ze ontvangt. “Opleidingsplekken worden beschikbaar gesteld vanuit het ministerie en zijn bij werkgevers heel gewild. Want je krijgt een goedkope kracht waarvoor al gedeclareerd mag worden alsof die BIG-geregistreerd is. En je krijgt er subsidie voor.”
Afhankelijkheidspositie
Tegen misstanden bij je werkgever in opstand komen, kan volgens oud-opleidelingen lastig zijn. “Je hebt als opleideling best een kwetsbare positie, omdat je voor veel afhankelijk bent van je werkplek”, zegt een van hen. Als je die kwijtraakt, raak je namelijk ook het vooruitzicht op een BIG-registratie kwijt. En een nieuwe plek is niet zomaar gevonden.
Bovendien zegt Nitert: “Op het moment dat jij stampij gaat schoppen, ga je een traject in met je begeleiders en je werkgever. Je bent er tijd en energie aan kwijt die je bijna niet hebt, omdat je ook bezig bent met werk en je opleiding.”
Tenslotte is het volgens Wisman (NIP) soms lastig te bepalen of de eisen die aan opleidelingen worden gesteld terecht hoog zijn, of dat er daadwerkelijk sprake is van misstanden waarbij een werkgever fout zit. “Maar het is wel een geluid wat wij vaker horen”, zegt ze. “En wat samenhangt met de druk op de opleidingen.
